موقعیت باز در قراردادهای اختیار معامله
به تعداد قراردادهای آپشنی که هنوز تسویه نشده و سررسید آنها فرا نرسیده ، فارغ از اینکه موقعیت اختیارخرید(کال) یا اختیار فروش(پوت) باشد ، گفته میشود. به بیان ساده تر ، تعداد موقعیت باز برابر است با تعداد کل قراردادهای خریده یا فروخته شده، نه مجموع هر دو با هم
در مقاله موقعیت باز چیست و چه کاربردی دارد به طور کامل به توضیح این مفهوم پرداخته ایم
سقف تعداد موقعیتهای باز قراردادهای اختیار معامله
سقف موقعیتهای باز در بازار اختیار معامله، به حداکثر تعداد قراردادهایی گفته میشود که یک شخص (مشتری یا معاملهگر)، یک کارگزار یا حتی کل بازار میتواند به صورت باز در سبد معاملاتی خود داشته باشد. این محدودیت توسط سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین و ابلاغ میشود.
چرا چنین سقفی وجود دارد؟
هدف اصلی از تعیین این سقف، جلوگیری از دستکاری قیمت و حفظ سلامت و شفافیت بازار است. این قانون کمک میکند تا قدرت در بازار توزیع شده و از ایجاد انحصار جلوگیری شود
نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد این است که این سقف برای کل موقعیتهای باز یک فرد در تمام قراردادها به صورت یکجا محاسبه نمیشود. بلکه این محدودیت به صورت جداگانه برای هر سررسید تعریف میگردد.
در اصطلاح فنی، این محدودیت برای هر «زیرگروه همماه» (یعنی مجموعهی تمام قراردادهای اختیار معامله یک سهم که تاریخ سررسید یکسانی دارند) اعمال میشود.
به زبان سادهتر:
فرض کنید برای قراردادهای اختیار معامله سهام «شستا» با سررسید آذرماه، سقف 1000 موقعیت برای هر فرد تعیین شده است.
شما میتوانید تا سقف 1000 موقعیت باز در قراردادهای سررسید آذرماه شستا داشته باشید.
اگر این سقف را پر کنید، دیگر نمیتوانید در قراردادهای همین سررسید (آذرماه) موقعیت جدیدی باز کنید.
اما این موضوع مانعی برای شما جهت باز کردن موقعیت در قراردادهای شستا با سررسید دیماه یا هر سهم دیگری ایجاد نمیکند،
زیرا هر سررسید سقف مجزای خود را دارد.
این سقف را در اطلاعیه های سررسیدهای جدید که توسط سازمان تحت عنوان " آغاز دوره معاملاتی اختیار خرید و فروش " منتشر میشود را می توانید مشاهده کنید
وقتی سقف موقعیتهای باز پُر میشود چه اتفاقی میافتد؟
یکی از نکات بسیار مهمی که سرمایهگذاران بازار اختیار معامله باید همواره به آن توجه کنند،
پُر شدن سقف موقعیتهای باز برای یک سررسید مشخص است. این اتفاق میتواند به طور مستقیم بر معاملات و استراتژی شما تأثیر بگذارد.
زمانی که مجموع تعداد موقعیتهای باز خرید و فروش در قراردادهای یک سررسید به سقف تعیین شده توسط سازمان بورس میرسد (برای مثال، برای نماد اهرم این سقف 2,750,000 قرارداد است)، بازار با محدودیت انجام معاملات فزاینده مواجه میشود و معاملات فزاینده متوقف می شوند
معامله فزاینده به چه معناست؟
هر معاملهای که منجر به افزایش تعداد کل موقعیتهای باز در آن سررسید شود. این شامل موارد زیر است
- ورود یک معاملهگر جدید به بازار (چه در نقش خریدار و چه فروشنده).
- افزایش تعداد قراردادهای یک معاملهگر قدیمی که از قبل در آن سررسید موقعیت باز داشته است.
در این شرایط، فقط معاملات کاهنده مجاز است
وقتی سقف پر میشود، تنها معاملاتی قابل انجام است که تعداد کل موقعیتهای باز را کاهش دهد. به این معاملات «آفست کردن» (Offsetting) یا بستن موقعیت نیز میگویند.
به عبارت دیگر:
دارندگان موقعیت خرید: فقط میتوانند با ثبت سفارش فروش، تمام یا بخشی از موقعیتهای خرید خود را ببندند.
دارندگان موقعیت فروش: فقط میتوانند با ثبت سفارش خرید، تمام یا بخشی از موقعیتهای فروش خود را تسویه کنند.
مثال :
فرض کنید شما 1000 قرارداد اختیار خرید «شستا» با سررسید آذرماه را در اختیار دارید و سقف موقعیتهای این سررسید پر شده است. در این حالت:
- نمیتوانید حتی یک قرارداد دیگر به موقعیتهای خرید خود اضافه کنید.
- میتوانید 1000 قرارداد خود (یا کمتر) را بفروشید و از موقعیت خارج شوید.
ریسک اصلی کاهش شدید نقدشوندگی
مهمترین خطری که با پر شدن سقف موقعیتهای باز ایجاد میشود، کاهش شدید نقدشوندگی است. از آنجایی که هیچ بازیگر جدیدی نمیتواند وارد معامله شود و دارندگان فعلی نیز قادر به افزایش موقعیت خود نیستند، دایره خریداران و فروشندگان به شدت محدود میشود. شما برای بستن موقعیت خود، فقط میتوانید با کسانی معامله کنید که قصد بستن موقعیت معکوس شما را دارند. این موضوع پیدا کردن طرف مقابل برای معامله را دشوار کرده و ممکن است نتوانید موقعیت خود را در قیمت دلخواه یا به سرعت نقد کنید.
چگونه با این ریسک مقابله کنیم؟
1.
رصد مداوم: همواره به آمار تعداد موقعیتهای باز سررسیدی که در آن فعال هستید توجه کنید.
2.
اقدام پیشگیرانه: قبل از اینکه سقف به طور کامل پر شود، اقدام به بستن یا کاهش بخشی از موقعیتهای خود کنید.
3.
انتقال به سررسید دیگر (Rolling): بخشی از قراردادهای باز خود را به سررسیدهای دورتر که هنوز با سقف فاصله زیادی دارند، منتقل کنید.
نکته : این ریسک برای همه یکسان نیست!
باید توجه داشت که میزان این ریسک یک امر نسبی است و به عوامل زیر بستگی دارد:
- استراتژی شما یک نوسانگیر کوتاهمدت بیشتر از یک سرمایهگذار بلندمدت تحت تأثیر این ریسک قرار میگیرد.
- روند کلی بازار: در یک بازار صعودی، پر شدن سقف قراردادهای اختیار خرید (کال) محتملتر است و در بازار نزولی، این اتفاق برای قراردادهای اختیار فروش (پوت) رخ میدهد.
- فاصله تا سررسید: هرچه به تاریخ سررسید و زوال زمانی نزدیکتر میشویم، ریسک نقدشوندگی و عدم امکان خروج از موقعیت، خطرناکتر میشود.
بازگشایی سقف: معمولاً برای اینکه امکان ایجاد موقعیت فزاینده جدید فراهم شود، تعداد کل موقعیتهای باز باید به میزان مشخصی ( 20 درصد) از سقف فاصله بگیرد تا بازار دوباره به حالت عادی بازگردد.
🧮 محاسبه سقف موقعیت های باز فعلی
📊 برای هر قیمت اعمال ← انتخاب بزرگترین عدد بین Call و Put
| قیمت اعمال |
Call 📈 |
Put 📉 |
مقایسه |
انتخابی ✅ |
| 1,000 |
25,430 |
18,200 |
Call بیشتر |
25,430 |
| 1,200 |
42,150 |
65,820 |
Put بیشتر |
65,820 |
| 1,400 |
89,300 |
34,500 |
Call بیشتر |
89,300 |
| 1,600 |
156,200 |
198,400 |
Put بیشتر |
198,400 |
| 1,800 |
234,100 |
142,300 |
Call بیشتر |
234,100 |
| 2,000 |
98,500 |
276,900 |
Put بیشتر |
276,900 |
| مجموع: |
مجموع کل موقعیتهای باز: |
889,850 |
📚 خلاصه روش محاسبه
سیستم برای محاسبه تعداد موقعیتهای باز، در هر قیمت اعمال بزرگترین عدد بین
Call و Put را انتخاب کرده
و سپس همه اعداد انتخابی را با هم جمع میکند.
مثال: 25,430 + 65,820 + 89,300 + 198,400 + 234,100 + 276,900 = 889,850
💡 این عدد نهایی (889,850) همان «تعداد موقعیتهای باز فعلی» است که با سقف مجاز مقایسه میشود.
📊 جدول مدیریت سقف موقعیتهای باز
| 🎯 سقف موقعیتهای باز (بیشینه مجاز) |
2,750,000
این عدد حداکثر مجاز اعلام شده در اطلاعیه است
⚠️ توجه: اگر مجموع موقعیتها به این عدد برسد یا از آن بگذرد، معاملات قفل میشود
|
| 📈 مجموع موقعیتهای باز فعلی |
محاسبه طبق روشی که گفته شد
|
| 🔓 حد بازگشایی مجدد |
2,200,000
نحوه محاسبه:
سقف موقعیتها - (20% × سقف موقعیتها)
= 2,750,000 - (0.20 × 2,750,000)
= 2,750,000 - 550,000
= 2,200,000 ✓
📌 مهم: معاملات فقط زمانی باز میشود که مجموع موقعیتها به زیر 2,200,000 برسد
|
| 🚦 وضعیتهای سیستم |
✅ باز (قابل معامله)
زمانی که: مجموع فعلی < 2,200,000
🔒 قفل شده
زمانی که: مجموع فعلی ≥ 2,750,000
⚡ نکته کلیدی:
وقتی سیستم قفل میشود، امکان انجام معاملات فزاینده در آن سررسید وجود ندارد
|
سقف موقعیتهای باز کارگزار
علاوه بر سقف موقعیتهای باز که برای کل بازار تعیین میشود، یک نوع سقف دیگر نیز وجود دارد که مختص هر کارگزاریاست. درک این موضوع برای انتخاب کارگزار مناسب و جلوگیری از ضررهای احتمالی، مهم است.
هر شرکت کارگزاری دارای یک سرمایه و پشتوانه مالی مشخص است که در صورتهای مالی آن تحت عنوان «حقوق صاحبان سهام دیده میشود. این عدد، نشاندهنده توانایی مالی و اعتبار آن کارگزاری است.
سازمان بورس بر اساس میزان همین «حقوق صاحبان سهام»، یک سقف اعتباری برای هر کارگزاری تعیین میکند. این سقف مشخص میکند که مجموع موقعیتهای باز (بهویژه موقعیتهای پرریسکی مانند فروش اختیار معامله) که مشتریان آن کارگزاری میتوانند داشته باشند، تا چه اندازه است.
مشکل زمانی به وجود میآید که یک کارگزاری بسیار محبوب و شلوغ میشود و مشتریان زیادی را جذب میکند، اما به همان نسبت، سرمایه و «حقوق صاحبان سهام» خود را افزایش نمیدهد. در این حالت:
1. تعداد مشتریان فعال و حجم معاملات آنها (خصوصاً در موقعیتهای فروش آپشن) به سرعت رشد میکند.
2. مجموع موقعیتهای باز مشتریان به سقف اعتباری که سازمان بورس برای آن کارگزاری تعیین کرده، نزدیک میشود.
3. در نهایت، کارگزاری «به سقف میخورد» و دیگر ظرفیتی برای ایجاد موقعیتهای جدید (مخصوصاً موقعیتهای فروش) برای مشتریان خود ندارد.
این اتفاق میتواند مستقیماً به شما ضرر بزند. تصور کنید یک فرصت معاملاتی عالی برای فروش یک اختیار معامله پیدا کردهاید، اما وقتی سفارش خود را ثبت میکنید، با خطای "عدم اماکن معاملات فزاینده" مواجه میشوید. در این لحظه شما به دلیل یک محدودیت داخلی در کارگزاری خود، یک فرصت سودآور را از دست دادهاید.
سیستم معاملاتی کارگزاری به شما اجازه ایجاد موقعیت جدیدی که نیازمند اعتبار است (مانند فروش اختیار) را نمیدهد تا زمانی که سایر مشتریان بخشی از موقعیتهای خود را ببندند و ظرفیت خالی شود.
سقف موقعیتهای همجهت
علاوه بر سقفهای کلی بازار و کارگزاری، سازمان بورس محدودیت دیگری را نیز برای هر شخص (چه حقیقی و چه حقوقی) در نظر گرفته است تا از تمرکز بیش از حد قدرت در دست یک معاملهگر و احتمال دستکاری قیمت جلوگیری کند. این محدودیت بر اساس موقعیتهای بازِ همجهت تعریف میشود.
مفهوم «موقعیت همجهت» چیست؟
نکته کلیدی در درک این قانون، تعریف “همجهت” است. موقعیتهای همجهت به مجموعهای از قراردادهای اختیار معامله (چه خرید و چه فروش) گفته میشود که همگی از یک دیدگاه یکسان نسبت به آینده قیمت سهم پیروی میکنند (چه دیدگاه صعودی و چه دیدگاه نزولی).
دیدگاه نزولی (Bearish):
فروش اختیار خرید (Short Call): شما زمانی سود میکنید که قیمت سهم کاهش یابد یا ثابت بماند.
خرید اختیار فروش (Long Put): شما زمانی سود میکنید که قیمت سهم کاهش یابد.
از نظر سازمان بورس، این دو موقعیت همجهت محسوب میشوند، زیرا هر دو بر پایه پیشبینی کاهش قیمت سهم اتخاذ شدهاند.
دیدگاه صعودی (Bullish):
خرید اختیار خرید (Long Call): شما زمانی سود میکنید که قیمت سهم افزایش یابد.
فروش اختیار فروش (Short Put): شما زمانی سود میکنید که قیمت سهم افزایش یابد یا ثابت بماند.
این دو موقعیت نیز با یکدیگر همجهت هستند.
✨
تهیه و تنظیم: محیا حسین زاده