در مقاله قبل، تاریخچه مختصری از قراردادهای اختیار معامله از یونان باستان تا نیویورک امروزی را مرور کردیم، در این مقاله تاریخچه این قراردادها در ایران را مرور خواهیم کرد اما در ابتدا و قبل از بررسی تاریخچه قراردادهای آپشن در ایران، ناگزیریم که گریزی به تاریخچه بورس در ایران بزنیم.
تاسیس بورس در ایران
ایده اولیه تاسیس بورس در ایران توسط یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی در سال 1315 مطرح شد. اما مطالعات آنها با آغاز جنگ جهانی دوم متوقف شد. در سال 1333، مأموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی محول شد. این گروه پس از 12 سال تحقیق و بررسی در سال 1345 قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه کردند. لایحه تشکیل بورس اوراق بهادار تهران در اردیبهشت 1345 در مجلس شورای ملی تصویب شد و در پانزدهم بهمن 1346، بورس تهران، با ورود سهام "بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران" و "نفت پارس" آغاز به کار نمود.
انقلاب و جنگ
تا سال 1357، تعداد شرکت‌ها و موسسه‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به 105 شرکت افزایش یافته بود. در اوایل دوران پس از انقلاب در سال 1357، با توجه به جو چپ‌گرایی که در آن زمان غالب بود با هدف مبارزه با سرمایه‌داری تلاش‌هایی برای تعطیلی بورس تهران انجام شد که نافرجام ماند. در تیرماه 1358 قانون "حفاظت و توسعه صنایع ایران" تصویب شد که به موجب آن "سازمان صنایع ملی ایران" برای اداره امور شرکت‌های ملی‌شده پدید آمد. بر اثر ملی شدن (دولتی شدن) بانک‌ها، بیمه و صنایع کشور تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شدند. طی دوران جنگ در دهه 60، تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده به شدت کاهش یافت به طوری که از 105 شرکت در سال 57، به 56 شرکت در پایان سال 1367 تقلیل یافت.
جریان خصوصی‌سازی
در دهه 80 جریان خصوصی‌سازی بنگاه‌هایی که در سال 1358 ملی شده بودند آغاز شد. در 1 آذر 1384 قانون بازار اوراق بهادار تصویب و در همان ماه سازمان بورس و اوراق بهادار برای نظارت و اجرای این قانون تاسیس شد. بورس در ایران مجددا به آرامی در حال احیا شدن بود. از سال 1389 سامانه‌های معاملات برخط (آنلاین) راه‌اندازی شدند و رفته رفته منجر به افزایش حجم معاملات و فعالان این بازار گردید.
قدم‌های ابتدایی برای تاسیس بازار آپشن
کارهای پژوهشی اولیه در امکان سنجی پیاده‌سازی آپشن در اواخر دهه 80 شمسی انجام شد. در سال 1390 موافقت کمیته فقهی در شرعی بودن ابزار اختیار معامله و تصویب دستورالعمل اولیه معاملات قراردادهای اختیار معامله انجام شد. برای نخستین بار در 25 مرداد 91 بر روی سهام شرکت پتروشیمی کرمانشاه قراردادهای اختیار فروش تبعی منتشر شد. در سه ماهه پایانی سال 92 و در شروع سال 93 بازار دچار ریزش شد و در تیرماه 1393 به صورت همزمان بر روی 29 سهم فعال در بورس اوراق بهادار تهران، اوراق اختیار فروش تبعی با هدف حمایت از سهامداران تعریف و به بازار عرضه شد.
در نهایت در تاریخ 17 آذر 95 دستورالعمل معاملات قرارداد اختیار معامله در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران توسط هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب رسید.
شروع به کار بازار آپشن در ایران
در 28 آذرماه 1395، قراردادهای استاندارد شده اختیار معامله سهام برای اولین بار در ایران و از طریق بورس اوراق بهادار تهران معرفی و بر روی سه سهم پایه شرکت‌های ملی صنایع مس ایران، فولاد مبارکه اصفهان و ایران خودرو با سررسید بهمن ماه 1395 عرضه شد. در این مرحله تنها قراردادهای آپشن از نوع اختیار خرید منتشر شد و معاملات تنها از طریق سامانه نامک انجام می‌شد. همزمان بورس کالای ایران در تاریخ 24 آذر 95 قرارداد اختیار معامله سکه طلا و در 22 اسفند 97 قرارداد اختیار معامله زعفران را برای اولین بار ارائه داد. با گذشت 10 ماه از راه‌اندازی بازار قراردادهای اختیار معامله سهام در بورس تهران، معاملات برخط این ابزار نیز از 30 مهر 1396 بر روی سهام پایه فولاد مبارکه اصفهان با سررسید بهمن ماه 1396، از طریق شرکت‌های OMS آغاز شد.
از آذر 95 تاکنون مدیریت ابزارهای نوین مالی در بورس اوراق بهادار تهران؛ به صورت مستمر دوره‌های معاملاتی قراردادهای اختیار معامله را برای تعدادی از سهام بزرگ بازار معرفی می‌کند. در این مدت علاوه بر قراردادهای اختیار خرید، قراردادهای اختیار فروش نیز بر روی سهام تعریف شده و تعداد سهامی که بر روی آنها قرارداد آپشن تعریف شده است از 3 مورد به 22 مورد افزایش پیدا کرده‌اند و در آینده نیز افزایش خواهند یافت.
در این مقاله تاریخچه مختصری از بورس و بازار آپشن در ایران را با همدیگر مرور کردیم. در مقالات بعدی اصطلاحات اصلی این قراردادها را تعریف می‌کنیم و پس از آن سایر مفاهیم مرتبط با این قراردادها و نحوه معاملات آنها را بررسی خواهیم کرد.