ساختار و ارکان صندوق‌ های سرمایه‌ گذاری

صندوق‌های سرمایه‌گذاری، به عنوان یکی از ابزارهای مهم بازار سرمایه برای جمع‌آوری وجوه خرد از سرمایه‌گذاران و سرمایه‌گذاری آن‌ها در دارایی‌های متنوع، دارای ساختاری سازمان‌یافته و مشخص هستند. این ساختار بر پایه حضور اعضای متفاوتی بنا شده که هر یک نقش حیاتی در شفافیت، نظارت و عملکرد صحیح صندوق ایفا می‌کنند.

همانطور که در تصویر ارائه شده مشاهده می‌شود، ساختار عمومی یک صندوق سرمایه‌گذاری متشکل از ارکان اصلی است که تحت دو دسته‌بندی کلی “ارکان نظارتی” و “ارکان اجرایی” قرار می‌گیرند.

شناخت دقیق این ارکان و آگاهی از خط‌مشی و وظایف آن‌ها، نه تنها برای عملکرد موفق صندوق بسیار حائز اهمیت است، بلکه نقش مؤثری در انتخاب صندوقی متناسب با سطح ریسک‌پذیری و اهداف سرمایه‌گذار دارد.

نکات مهم

• مطابق اساسنامه، هر صندوق سرمایه‌گذاری حداقل توسط یک رکن اجرایی و یک رکن نظارتی اداره می‌شود.
• این ارکان در ابتدای تأسیس صندوق، توسط مجمع صندوق از میان شرکت‌ها و نهادهای مالی مورد تأیید و اطمینان بازار سرمایه به سازمان بورس پیشنهاد و پس از تأیید صلاحیت، مشغول به فعالیت می‌شوند.
• توضیحات زیر به صورت عمومی و جهت آشنایی با ساختار کلی صندوق‌ها ارائه شده و ممکن است بر اساس سیاست‌های مختص هر صندوق یا تغییرات آتی قوانین، دستخوش تغییر شوند. لذا مطالعه دقیق اساسنامه و امیدنامه هر صندوق پیش از سرمایه‌گذاری، برای سرمایه‌گذاران ضروری است.

 مجمع صندوق 

مجمع صندوق، بالاترین رکن تصمیم‌گیری در ساختار یک صندوق سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. این مجمع از اجماع دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز تشکیل شده و با حضور حداقل نصف دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ممتاز، رسمیت پیدا می‌کند. لازم به ذکر است که تنها دارندگان واحدهای ممتاز در مجامع صندوق حق رأی دارند.

وظایف اصلی مجمع: انتخاب و تأیید مدیر، متولی، ضامن، و حسابرس صندوق. تصویب هرگونه تغییرات لازم در اساسنامه و امیدنامه صندوق پیش از اعمال.

ارکان اجرایی 

ارکان اجرایی، مسئولیت اداره عملیاتی و پیاده‌سازی استراتژی‌های صندوق را بر عهده دارند.

این ارکان شامل “مدیر”، “ضامن” و “کارگزار” می‌باشند.

الف. مدیر صندوق 

مدیر صندوق، اصلی‌ترین رکن اجرایی صندوق است که کلیه امور عملیاتی و مدیریتی صندوق را بر عهده دارد. این رکن بر اساس مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار و از میان نهادهای مالی دارای مجوز فعالیت، توسط مجمع صندوق انتخاب می‌شود.

مهمترین و اصلی‌ترین وظایف مدیر صندوق سرمایه‌گذاری

• تصمیم‌گیری درباره ترکیب پرتفوی (سبد سهام) صندوق.

• ثبت و نگهداری کلیه رویدادهای مالی صندوق.

• اجرای استراتژی‌های سرمایه‌گذاری مصوب.

• انتخاب و معرفی یک یا چند شخص حقیقی خبره در زمینه سرمایه‌گذاری برای تصدی “مدیر سرمایه‌گذاری” پس از کسب تأیید صلاحیت از سازمان بورس.

زیرمجموعه‌های مدیر صندوق

1.مدیر سرمایه‌گذاری 

مدیر سرمایه‌گذاری، شخص یا اشخاص حقیقی هستند که توسط مدیر صندوق و پس از تأیید صلاحیت از سازمان بورس انتخاب می‌شوند.

این افراد به نمایندگی از مدیر صندوق، وظایف کلیدی زیر را بر عهده دارند

• تعیین خط‌مشی سرمایه‌گذاری صندوق در چارچوب اساسنامه و امیدنامه.
• تصمیم‌گیری در خصوص خرید، فروش، یا حفظ مالکیت دارایی‌های صندوق در چارچوب مقررات.

2.مدیر ثبت 

وظیفه اصلی مدیر ثبت، اجرای درخواست‌های صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری در چارچوب مقررات مربوطه و اساسنامه صندوق است.

حضور مدیر ثبت در تمامی صندوق‌ها الزامی نیست و عمدتاً در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بزرگ با حداقل سرمایه اولیه 50  میلیارد ریال حضور دارد.

ب. ضامن 

ضامن، یک رکن حقوقی است که توسط مجمع صندوق انتخاب و پس از تأیید سازمان بورس، از طریق امیدنامه صندوق به عموم معرفی می‌شود.

هدف اصلی از حضور ضامن در ساختار صندوق، فراهم آوردن نقدینگی کافی در شرایطی است که صندوق برای انجام پرداخت‌ها طبق اساسنامه یا ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری متقاضیان، وجه نقد کافی در اختیار نداشته باشد.

ضامن‌ها عموماً در دو قالب “ضامن نقدشوندگی” و “ضامن جبران خسارت” شناخته می‌شوند.

ضامن نقدشوندگی 

این نوع ضامن، آورده سرمایه‌گذاران را تضمین می‌کند. در صورتی که هر یک از دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری عادی درخواست ابطال واحدهای خود را داشته باشند، مدیر صندوق پس از محاسبه ارزش روز آورده سرمایه‌گذار و کسر کارمزدها، خالص مبلغ را به سرمایه‌گذار می‌پردازد. چنانچه صندوق وجه نقد کافی برای پرداخت به متقاضیان ابطال واحدها یا برای پرداخت سود دوره‌ای به سرمایه‌گذاران را در اختیار نداشته باشد، ضامن نقدشوندگی موظف است طی سازوکاری معین، موجبات انجام پرداخت‌ها را در حساب‌های بانکی صندوق فراهم آورد.

نکته: حضور رکن ضامن نقدشوندگی در تمامی صندوق‌ها الزامی نیست و معمولاً موجب افزایش هزینه‌های صندوق و در نتیجه کاهش سود احتمالی سرمایه‌گذاران می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از صندوق‌ها بدون ضامن نقدشوندگی فعالیت می‌کنند.

ضامن جبران خسارت  / ضامن حداقل سود

این رکن در تمامی صندوق‌ها حضور ندارد. وظیفه ضامن جبران خسارت این است که اگر صندوق سرمایه‌گذاری در انتهای دوره نتوانست میزان بازدهی وعده داده شده را محقق کند، این رکن باید میزان مابه‌التفاوت بازده واقعی با بازده تضمین داده شده را به سرمایه‌گذاران صندوق بپردازد.

محدودیت‌ها و تغییرات قانونی

• با توجه به موازین شرعی، ضامن حداقل سود اجازه سرمایه‌گذاری در صندوق را ندارد و حتی نمی‌تواند با دیگر سرمایه‌گذاران صندوق شریک شود.
• مدیریت وجوه صندوق نیز قابل انتقال به این رکن نیست.
• همچنین، اگر یک بانک ضامن حداقل سود در یک صندوق باشد، صندوق مربوطه نمی‌تواند در آن بانک سپرده‌گذاری کند.
• از سال 1396 ، طبق ابلاغیه سازمان بورس و اوراق بهادار، امکان تضمین نرخ سود توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود ندارد. صندوق‌ها صرفاً قادر به ارائه پیش‌بینی سود به متقاضیان خواهند بود. در صورت ارائه پیش‌بینی سود، اگر در دوره ذکر شده، صندوق نتواند به سود پیش‌بینی شده برسد، حداکثر به اندازه کارمزد مدیر برداشته و به صندوق اضافه می‌شود تا به سرمایه‌گذاران پرداخت شود و فاصله میان بازده محقق شده و پیش‌بینی شده جبران گردد.

ج. بازارگردان (Market Maker)

در صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF)، رکن “ضامن نقدشوندگی” حذف شده و در عوض، رکن جدیدی به عنوان “بازارگردان” مسئولیت نقدشوندگی واحدهای سرمایه‌گذاری را بر عهده دارد. وظیفه بازارگردان این است که در مواقعی که برای واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق، عرضه کننده‌ای وجود نداشته باشد یا خریداری برای آن‌ها نباشد (به اصطلاح صف خرید یا فروش به وجود آید)، بازار را به تعادل برساند و با خرید و فروش واحدهای صندوق، این صف‌ها را بشکند تا نقدشوندگی واحدهای ETF تضمین شود.

د. کارگزار (Broker)

مدیر صندوق برای انجام امور مربوط به معاملات اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس (مانند خرید و فروش سهام، اوراق مشارکت و …) از خدمات کارگزاران مورد تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار استفاده می‌کند. کارگزار به عنوان واسطه‌ای بین صندوق و بازار معاملات فعالیت می‌کند.

 ارکان نظارتی 

ارکان نظارتی، مسئول اطمینان از رعایت قوانین، مقررات و مفاد اساسنامه و امیدنامه توسط سایر ارکان صندوق هستند و نماینده منافع سرمایه‌گذاران محسوب می‌شوند.

این ارکان شامل “متولی” و “حسابرس” می‌باشند.

الف. متولی 

متولی، یک رکن نظارتی در صندوق است که توسط مجمع صندوق انتخاب می‌شود. این شخص حقوقی در واقع نماینده سرمایه‌گذاران صندوق است که به نظارت مستمر بر عملکرد سایر ارکان صندوق (مانند مدیر و ضامن) می‌پردازد تا از رعایت مقررات، مفاد اساسنامه و امیدنامه اطمینان حاصل کند.

وظایف اصلی متولی:

• نظارت بر ارائه به موقع گزارش‌ها و نظرات حسابرس.
• نظارت بر انتشار به موقع اطلاعات صندوق توسط مدیر.
• در صورت مشاهده هرگونه تخلف، موظف است تا حصول نتیجه، پیگیری‌های لازم را انجام دهد.

ب. حسابرس 

حسابرس، نیز یک رکن نظارتی است که از بین موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار و توسط متولی (برای تأیید به مجمع صندوق) معرفی می‌شود. مدت مأموریت حسابرس توسط مجمع تعیین می‌گردد.

وظایف اصلی حسابرس:

• مطابق اساسنامه، صندوق‌ها موظف‌اند صورت‌های مالی سه ماهه، شش ماهه، نه ماهه و سالانه را منتشر کنند.
• مدیر در پایان دوره‌های شش ماهه و سالانه، صورت‌های مالی را جهت حسابرسی و اظهارنظر به حسابرس ارسال می‌کند.
• حسابرس پس از بررسی، اظهارنظر خود را ضمیمه کرده و به مدیر عودت می‌دهد.
• در نهایت، متولی این صورت‌های مالی حسابرسی شده را برای اطلاع سرمایه‌گذاران و سایر افراد مربوطه، از طریق پایگاه اینترنتی صندوق منتشر می‌کند.

این ساختار منسجم و شفاف، چارچوبی قوی برای فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری فراهم می‌آورد و به سرمایه‌گذاران اطمینان خاطر بیشتری در خصوص سلامت و کارایی عملکرد این نهادهای مالی می‌بخشد.