صندوق های سرمایه گذاری کالایی

 در دوران کنونی که تورم به یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد جهانی و داخلی تبدیل شده است، حفظ ارزش دارایی‌ها به دغدغه‌ای اساسی برای سرمایه‌گذاران بدل گشته است. بسیاری از افراد به منظور مقابله با کاهش قدرت خرید پول خود، به سرمایه‌گذاری در دارایی‌های فیزیکی نظیر طلا، سکه یا سایر کالاهای باارزش روی می‌آورند. با این حال، خرید و نگهداری فیزیکی این کالاها همواره با چالش‌هایی نظیر ریسک سرقت، نیاز به فضای نگهداری ایمن، هزینه‌های جانبی حمل و نقل و بیمه، و همچنین دشواری در خرید و فروش مقادیر کوچک همراه بوده است.
 خوشبختانه، با پیشرفت بازارهای مالی، ابزارهای نوینی پدید آمده‌اند که این موانع را از میان برمی‌دارند. «صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی» که با نام ETC (Exchange Traded Commodities) نیز شناخته می‌شوند، یکی از کارآمدترین این ابزارها به شمار می‌روند. این صندوق‌ها نه تنها راهکاری مدرن برای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار کالاها فراهم می‌کنند، بلکه به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند بدون درگیر شدن با مشکلات نگهداری فیزیکی، از مزایای رشد قیمتی کالاها بهره‌مند شوند. در این مقاله جامع، به تمامی ابعاد صندوق‌های کالایی، از تعریف و عملکرد گرفته تا مزایا، ریسک‌ها و نحوه سرمایه‌گذاری در آن‌ها، خواهیم پرداخت.

صندوق کالایی چیست؟ پلی  به دنیای کالاها

 صندوق کالایی، نوعی صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس (ETF) است که دارایی‌های خود را به جای سهام شرکت‌ها یا اوراق با درآمد ثابت، در «اوراق بهادار مبتنی بر کالا» سرمایه‌گذاری می‌کند. این اوراق، سند مالکیت یا حق معامله بر روی یک کالای مشخص را بدون نیاز به نگهداری فیزیکی آن کالا، فراهم می‌آورند.

به بیان ساده، سرمایه‌گذاران با خرید واحدهای این صندوق‌ها، به طور غیرمستقیم در کالاهایی نظیر طلا، زعفران، نفت، فلزات صنعتی و محصولات کشاورزی سرمایه‌گذاری می‌کنند. هدف اصلی از تاسیس صندوق‌های کالایی، حذف دغدغه‌هایی است که سرمایه‌گذاری مستقیم در کالاهای فیزیکی به همراه دارد. با این ابزار، افراد می‌توانند تنها با داشتن کد بورسی و به سادگی خرید و فروش سهام، در نوسانات قیمتی کالاها مشارکت کنند و از سودآوری آن‌ها بهره‌مند شوند، در حالی که مسئولیت نگهداری، حمل و بیمه کالا بر عهده صندوق است.

 تاریخچه و جایگاه صندوق‌های کالایی در بازار سرمایه

 مفهوم صندوق‌های کالایی برای اولین بار در سال 2004 با راه‌اندازی صندوق‌های مبتنی بر طلا در بورس لندن مطرح شد. پس از آن، به تدریج تنوع کالاهای پایه این صندوق‌ها گسترش یافت و شامل محصولات کشاورزی، فلزات گرانبها و صنعتی، و حامل‌های انرژی شد. در ایران، اولین صندوق سرمایه‌گذاری کالایی در سال 1396 و پس از اخذ مجوزهای لازم از سازمان بورس و اوراق بهادار، با محوریت طلا (سکه) آغاز به کار کرد. از آن زمان تاکنون، تعداد و انواع این صندوق‌ها در بورس ایران افزایش یافته است.

جایگاه صندوق کالایی در بورس کالا

 بازار بورس کالایی ایران را می‌توان به سه بخش اصلی تقسیم کرد:
 1. بازار فیزیکی: محلی برای مبادلات مستقیم کالاهای فیزیکی.
2. بازار مشتقه: شامل ابزارهایی نظیر قراردادهای آتی و اختیار معامله بر پایه کالاها.
3. بازار مالی: این بازار با هدف تامین مالی عرضه‌کنندگان و خریداران کالا ایجاد شده و صندوق‌های کالایی نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای این بازار شناخته می‌شوند. بنابراین، صندوق‌های کالایی زیرمجموعه بازار مالی بورس کالا محسوب می‌شوند که نشان‌دهنده اهمیت آن‌ها در گردش نقدینگی و جذب سرمایه‌های خرد به سمت بازارهای رسمی و شفاف کالایی است.

نحوه عملکرد صندوق‌های کالایی: سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار مبتنی بر کالا

 صندوق‌های کالایی وجوه جمع‌آوری شده از سرمایه‌گذاران را صرف خرید کالای فیزیکی نمی‌کنند. بلکه، این وجوه به سرمایه‌گذاری در «اوراق بهادار مبتنی بر کالای مشخص» و یا «اوراق مشتقه» آن کالا اختصاص می‌یابند. این رویکرد، دغدغه‌های نگهداری و ریسک‌های فیزیکی را از بین می‌برد و در عین حال، امکان بهره‌مندی از نوسانات قیمتی کالای پایه را فراهم می‌سازد.

انواع اوراق بهادار و ابزارهای مالی پایه صندوق‌های کالایی در ایران

گواهی سپرده کالایی: این اوراق بهادار، نشان‌دهنده مالکیت مقدار مشخصی از یک کالای فیزیکی هستند که در انبارهای مورد تایید بورس کالا نگهداری می‌شوند. این گواهی‌ها قابل معامله در بورس بوده و جایگزین مناسبی برای نگهداری فیزیکی کالا محسوب می‌شوند. به عنوان مثال، گواهی سپرده سکه طلا یا گواهی سپرده شمش طلا.

قرارداد آتی (Futures Contract): قراردادی الزام‌آور است که طرفین را متعهد می‌کند مقدار معینی از کالا را در تاریخ مشخصی در آینده، با قیمت توافق شده در زمان حال، معامله کنند.

قرارداد اختیار معامله (Option Contract): این قرارداد به خریدار اختیار، حق (نه تعهد) خرید یا فروش مقدار مشخصی از کالا را در آینده و با قیمت توافق شده، اعطا می‌کند.

قرارداد سلف موازی استاندارد: در این قرارداد، خریدار کل مبلغ معامله را در زمان حال پرداخت می‌کند و فروشنده متعهد می‌شود کالا را در زمان مشخصی در آینده به او تحویل دهد.

با سرمایه‌گذاری در این ابزارها، عملکرد صندوق به طور مستقیم با نوسانات قیمت کالای پایه و اوراق مشتقه آن در ارتباط است. به این ترتیب، اگر قیمت کالای پایه (مثلاً طلا یا زعفران) در بازار افزایش یابد، ارزش واحدهای صندوق نیز متناسب با آن رشد می‌کند و سرمایه‌گذاران از این افزایش قیمت منتفع می‌شوند.

 انواع صندوق‌های کالایی در بازار سرمایه ایران

 صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی عمدتاً در دو دسته اصلی منتشر می‌شوند:
 1. صندوق‌های تک‌کالایی: این صندوق‌ها بخش عمده دارایی خود را به یک نوع کالای خاص اختصاص می‌دهند. در حال حاضر، غالب صندوق‌های کالایی فعال در ایران از این نوع هستند.

•  صندوق‌های طلا: این صندوق‌ها بر پایه گواهی سپرده سکه طلا و شمش طلا سرمایه‌گذاری می‌کنند و محبوب‌ترین نوع صندوق کالایی در ایران هستند.
• صندوق‌های کشاورزی: مهم‌ترین نمونه آن، صندوق‌های مبتنی بر زعفران هستند که در گواهی سپرده زعفران و اوراق مشتقه آن سرمایه‌گذاری می‌کنند.
• صندوق‌های انرژی: اگرچه تعداد آن‌ها کمتر است، اما در گواهی‌های سپرده حامل‌های انرژی مانند نفت و میعانات گازی سرمایه‌گذاری می‌کنند.
  

 2. صندوق‌های چندکالایی (شاخصی): این نوع صندوق‌ها، دارایی‌های خود را در سبدی متنوع از چندین کالای مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند. این استراتژی به منظور افزایش تنوع و کاهش ریسک کلی پرتفوی طراحی شده است. در ایران تعداد این صندوق‌ها نسبت به صندوق‌های تک‌کالایی کمتر است.

مزایای برجسته سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی

 سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی، مزایای متعددی را نسبت به خرید مستقیم کالاهای فیزیکی و حتی سایر روش‌های سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهد

 1. رهایی از دغدغه‌های نگهداری و هزینه‌های پنهان: با خرید واحدهای صندوق، نیازی به نگهداری فیزیکی کالا، تحمل هزینه‌های حمل و نقل، انبارداری و بیمه نیست. همچنین، ریسک‌هایی مانند سرقت یا مفقود شدن کالا به طور کامل از بین می‌رود.

2. قابلیت معامله در بورس و شفافیت بالا: واحدهای صندوق‌های کالایی همانند سهام، در بازار ثانویه و بر روی تابلو معاملات بورس قابل خرید و فروش هستند. این امر، سهولت و شفافیت بی‌نظیری در مبادلات ایجاد می‌کند.

3. نقدشوندگی بالا: حضور بازارگردان فعال و قابلیت معامله مداوم در بورس، تضمین‌کننده نقدشوندگی بالای این صندوق‌ها است. در مواقع نیاز به وجه نقد، سرمایه‌گذار می‌تواند به سرعت و به آسانی واحدهای خود را به فروش رسانده و به پول خود دسترسی پیدا کند.

4. امکان سرمایه‌گذاری با مبالغ کم: برخلاف خرید مستقیم برخی کالاها که نیازمند سرمایه‌های کلان است، حداقل مبلغ سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی بسیار پایین و متناسب با حداقل‌های بازار سرمایه  است. این ویژگی، دسترسی عموم مردم به سرمایه‌گذاری در بازار کالا را فراهم می‌آورد.

5. کاهش ریسک و تنوع‌بخشی به پرتفوی: حتی در صندوق‌های تک‌کالایی، سرمایه‌گذاری در ترکیب متنوعی از گواهی سپرده‌های مختلف و اوراق مشتقه (مانند آتی و اختیار معامله) ریسک کلی صندوق را کاهش می‌دهد. این صندوق‌ها ابزاری عالی برای متنوع‌سازی سبد دارایی و کاهش ریسک غیرسیستماتیک سرمایه‌گذاری هستند.

 6. پتانسیل افزایش سقف واحدها: صندوق‌های کالایی از نوع صندوق‌های با سرمایه متغیر هستند. در صورت افزایش تقاضا، امکان افزایش سقف انتشار واحدها و صدور واحدهای جدید وجود دارد که این امر کمک می‌کند قیمت معاملاتی صندوق همواره به ارزش ذاتی آن نزدیک بماند.

7. کاهش کارمزد معاملات: کارمزد سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها بسیار ناچیز است. 

8. مقابله با تورم و کمک به اقتصاد ملی: صندوق‌های کالایی ابزاری موثر برای پوشش تورم و حفظ ارزش سرمایه هستند. علاوه بر این، با جذب سرمایه‌های خرد به بازار رسمی بورس کالا، به تامین مالی عرضه‌کنندگان و خریداران کمک کرده و از خروج سرمایه به بازارهای غیررسمی و غیرمولد جلوگیری می‌کنند که این خود به نفع رشد و توسعه اقتصادی کشور است.

9. امنیت و اعتبار: فعالیت این صندوق‌ها تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار بوده و دارای ارکان نظارتی دقیق هستند. این امر امنیت و شفافیت را برای سرمایه‌گذاران به ارمغان می‌آورد و ریسک کلاهبرداری یا تقلب را به حداقل می‌رساند.

  ریسک‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی

 با وجود مزایای فراوان، هیچ سرمایه‌گذاری کاملاً بدون ریسک نیست. صندوق‌های کالایی نیز با برخی ریسک‌ها همراه هستند که شناخت آن‌ها برای سرمایه‌گذاران ضروری است

 1. ریسک نوسانات قیمت کالای پایه: مهم‌ترین ریسک صندوق‌های کالایی، وابستگی مستقیم عملکرد آن‌ها به نوسانات قیمت کالای پایه است. اگر قیمت کالای مورد نظر در بازارهای جهانی یا داخلی کاهش یابد، ارزش واحدهای صندوق نیز متأثر خواهد شد و سرمایه‌گذاران متحمل زیان می‌شوند.

2. ریسک مدیریت صندوق: عملکرد و تصمیمات مدیر صندوق در خصوص خرید، فروش یا نگهداری اوراق مبتنی بر کالا، می‌تواند بر بازدهی صندوق تاثیرگذار باشد. مدیریت ناکارآمد یا تصمیمات نادرست می‌تواند ریسک بیشتری را به صندوق تحمیل کند.

3. ریسک عملیاتی و سیستمی: اگرچه سامانه‌های معاملاتی به تسهیل خرید و فروش کمک می‌کنند، اما در برخی مواقع ممکن است به دلیل مشکلات فنی یا اختلال در هسته معاملات، فرایند خرید و فروش واحدهای صندوق با مشکل مواجه شود.

4. ریسک عوامل کلان اقتصادی: شرایط کلان اقتصادی کشور و جهان، نظیر نرخ تورم، سیاست‌های پولی و ارزی، نرخ بهره، بحران‌های سیاسی و اقتصادی جهانی، می‌توانند به طور مستقیم بر قیمت کالاها و به تبع آن بر ارزش دارایی‌های صندوق‌های کالایی تاثیر بگذارند. به عنوان مثال، افزایش شدید نرخ بهره می‌تواند جذابیت سرمایه‌گذاری در بازار کالا را در مقایسه با سپرده‌های بانکی کاهش دهد.

5. پیچیدگی ابزارهای مشتقه: اگرچه صندوق‌ها توسط متخصصین مدیریت می‌شوند، اما سرمایه‌گذاری در اوراق مشتقه نظیر آتی و اختیار معامله، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌تواند ریسک‌هایی را برای صندوق ایجاد کند.

نحوه سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی

 سرمایه‌گذاری در صندوق‌های کالایی فرآیندی بسیار ساده و مشابه خرید و فروش سهام در بورس است. مراحل زیر به شما کمک می‌کند تا به راحتی در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنید:
 1. دریافت کد بورسی: اولین گام، دریافت کد بورسی از طریق ثبت‌نام در سامانه سجام و احراز هویت در یکی از کارگزاری‌های معتبر است.
2. انتخاب کارگزاری: پس از دریافت کد بورسی، می‌توانید از طریق پنل معاملاتی آنلاین کارگزاری خود اقدام به خرید و فروش کنید.
3. جستجوی نماد صندوق: در بخش جستجوی سامانه معاملاتی آنلاین کارگزاری، نماد صندوق کالایی مورد نظر خود را جستجو کنید (مثلاً "طلا"، "سکه"، "زعفران"). 
4. ثبت سفارش خرید یا فروش: پس از انتخاب نماد، می‌توانید سفارش خرید یا فروش واحدهای صندوق را با قیمت و حجم دلخواه در بازه قیمتی مجاز ثبت کنید.