صندوق‌های سرمایه‌گذاری، همانند هر حوزه تخصصی دیگر، دارای زبان و اصطلاحات خاص خود هستند. برای موفقیت در دنیای سرمایه‌گذاری و اتخاذ تصمیمات آگاهانه، آشنایی با این واژگان ضروری است.
در این راهنما، شما را با متداول‌ترین و مهم‌ترین اصطلاحات رایج در حوزه صندوق‌های سرمایه‌گذاری آشنا می‌کنیم.
درک این مفاهیم به شما کمک می‌کند تا
- اسناد و گزارش‌های مالی را بهتر تفسیر کنید
- با مشاوران مالی و مدیران صندوق ارتباط مؤثرتری برقرار کنید
- استراتژی‌های سرمایه‌گذاری را با دقت بیشتری ارزیابی نمایید
- ریسک‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری را بهتر شناسایی کنید
در ادامه، با مهم‌ترین اصطلاحات و عبارات رایج در دنیای صندوق‌های سرمایه‌گذاری آشنا خواهیم شد
واحد سرمایه گذاری unit
واحد سرمایه‌گذاری کوچکترین جزء قابل معامله در یک صندوق سرمایه‌گذاری است که قابلیت صدور، ابطال یا خرید و فروش را دارد.
واحد سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشابه سهم در شرکت‌های سرمایه‌گذاری است با این تفاوت که ارزش اسمی ثابتی ندارد. ارزش اسمی هر واحد در اساسنامه آن تعیین می‌شود و معمولا معادل ده هزار یا صد هزار یا یک میلیون ریال در نظر گرفته می‌شود.
حداقل سرمایه مورد نیاز برای سرمایه گذاری در صندوق‌ها در امیدنامه آن‌ها مشخص می‌شود و در صندوق های مبتنی بر صدور و ابطال، معمولا به اندازه خرید یک واحد سرمایه گذاری از آن‌هاست. در صندوق های قابل معامله(etf) نیز به اندازه حداقل ارزش سفارش خرید قابل ارسال از طریق سامانه معاملاتی آنلاین کارگزاری‌هاست
تعداد واحدها * ارزش هر واحد = مجموع
دارایی صندوق
انواع واحدهای سرمایه گذاری در صندوق ها
واحد سرمایه گذاری ممتاز
این واحدها پیش از آغاز دوره پذیره‌نویسی عمومی، توسط موسس یا موسسان صندوق خریداری می‌شوند.
نکته مهم این است که این واحدها غیرقابل ابطال هستند، یعنی موسسان نمی‌توانند تا پایان عمر صندوق آن‌ها را به صندوق برگردانند، اما می‌توانند با رعایت مقررات خاص، آن‌ها را به اشخاص دیگر منتقل کنند.
دارندگان واحدهای ممتاز از امتیازات ویژه‌ای برخوردار هستند. آن‌ها حق شرکت در مجمع صندوق را دارند و می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های مهم صندوق مشارکت کنند. این حق رأی به آن‌ها اجازه می‌دهد در تعیین سیاست‌های کلی صندوق و انتخاب ارکان آن نقش موثری داشته باشند.
از نظر تعداد، هر صندوق باید حداقل هزار واحد ممتاز داشته باشد که این میزان معادل یک پنجاهم (2 درصد) کل واحدهای صندوق است.
برای مثال، در صندوقی با 50 هزار واحد، هزار واحد آن ممتاز است که توسط موسسان خریداری می‌شود و 49 هزار واحد باقیمانده به صورت واحدهای عادی به عموم سرمایه‌گذاران عرضه می‌شود.
این ساختار به چند دلیل اهمیت دارد:
- اول اینکه باعث می‌شود موسسان تعهد بلندمدتی به صندوق داشته باشند،
- دوم اینکه به عنوان ابزاری برای نظارت سازمان بورس عمل می‌کند،
- سوم اینکه منافع موسسان را با منافع سایر سرمایه‌گذاران همسو می‌کند.
دارندگان واحدهای ممتاز موظف هستند شرایط تخصصی و حرفه‌ای خود را حفظ کنند، در مجامع صندوق شرکت کنند، و به تعهدات مدیریتی خود پایبند باشند. همچنین آن‌ها باید همواره حداقل تعداد واحدهای ممتاز مقرر شده را در اختیار داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که مسئولیت‌پذیری لازم در قبال عملکرد صندوق وجود دارد.
در مقایسه با واحدهای عادی، واحدهای ممتاز محدودیت‌های بیشتری در زمینه خرید و فروش دارند، اما در عوض از حقوق و اختیارات بیشتری در زمینه مدیریت و تصمیم‌گیری برخوردار هستند. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که ساختار مدیریتی صندوق پایدار بماند و منافع همه سرمایه‌گذاران به خوبی حفظ شود.
واحد سرمایه گذاری عادی
واحدهای سرمایه‌گذاری عادی، که بخش اصلی واحدهای هر صندوق سرمایه‌گذاری را تشکیل می‌دهند، دارای ویژگی‌ها و شرایط خاص خود هستند. این واحدها که برای عموم سرمایه‌گذاران در نظر گرفته شده‌اند، در دو زمان مشخص صادر می‌شوند
- یکی در طول دوره پذیره‌نویسی اولیه صندوق،
- و دیگری پس از تشکیل و شروع فعالیت صندوق.
- یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های واحدهای عادی، قابلیت ابطال آن‌هاست. این بدان معناست که سرمایه‌گذار می‌تواند هر زمان که تمایل داشت، با مراجعه به صندوق، واحدهای خود را باطل کرده و اصل سرمایه و سود خود را دریافت کند. البته باید توجه داشت که این واحدها غیرقابل انتقال به غیر هستند، یعنی سرمایه‌گذار نمی‌تواند واحدهای خود را مستقیماً به شخص دیگری بفروشد.
فرآیند خرید و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری عادی، بسته به نوع صندوق، به دو شکل متفاوت انجام می‌شود
- در صندوق‌های صدور و ابطالی (سنتی)، سرمایه‌گذار برای خروج از صندوق باید درخواست ابطال واحدهای خود را به صندوق ارائه دهد. پس از ابطال این واحدها، صندوق می‌تواند همان تعداد واحد را به سرمایه‌گذاران جدید بفروشد. این مکانیزم باعث می‌شود که نقدشوندگی واحدها تضمین شود و سرمایه‌گذاران بتوانند به راحتی از صندوق خارج شوند.
- در صندوق‌های قابل معامله (ETF)، فرآیند کاملاً متفاوت است. در این نوع صندوق‌ها، واحدهای سرمایه‌گذاری درست مانند سهام در بورس معامله می‌شوند. سرمایه‌گذاران می‌توانند از طریق سامانه‌های معاملات آنلاین کارگزاری‌ها، به صورت لحظه‌ای و در ساعات معاملات بورس، واحدهای این صندوق‌ها را خرید و فروش کنند. این ویژگی باعث نقدشوندگی بالاتر و دسترسی آسان‌تر سرمایه‌گذاران به این نوع صندوق‌ها شده است.
نکته قابل توجه دیگر در مورد واحدهای عادی این است که دارندگان این واحدها برخلاف دارندگان واحدهای ممتاز، حق شرکت در مجمع صندوق و حق رأی ندارند. این محدودیت به این دلیل وجود دارد که مدیریت و تصمیم‌گیری‌های اصلی صندوق باید توسط افراد متخصص و حرفه‌ای که همان دارندگان واحدهای ممتاز هستند، انجام شود.
ارزش واحدهای عادی به صورت روزانه محاسبه می‌شود و سرمایه‌گذاران می‌توانند با مراجعه به سایت صندوق یا سایر مراجع اطلاع‌رسانی، از ارزش روز سرمایه‌گذاری خود مطلع شوند. این شفافیت در قیمت‌گذاری، یکی از مزایای مهم سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها محسوب می‌شود.
ارکان صندوق
پذیره نویسی
پذیره‌نویسی اولین گام برای راه‌اندازی یک صندوق سرمایه‌گذاری است. در این مرحله، که تحت نظارت دقیق سازمان بورس و اوراق بهادار انجام می‌شود، صندوق برای اولین بار اقدام به جذب سرمایه از عموم مردم می‌کند.
هدف اصلی از پذیره‌نویسی، جمع‌آوری سرمایه اولیه برای شروع فعالیت صندوق است.
قبل از شروع پذیره‌نویسی، صندوق باید اعلامیه پذیره‌نویسی خود را منتشر کند. این اعلامیه شامل تمام اطلاعات مهم مانند اهداف صندوق، استراتژی‌های سرمایه‌گذاری، میزان ریسک و قیمت هر واحد سرمایه‌گذاری است. سرمایه‌گذاران با مطالعه این اعلامیه می‌توانند تصمیم آگاهانه‌ای برای مشارکت در صندوق بگیرند.
نحوه مشارکت در پذیره‌نویسی بسته به نوع صندوق متفاوت است.
- در صندوق‌های سنتی که بر اساس صدور و ابطال فعالیت می‌کنند، سرمایه‌گذاران می‌توانند به صورت حضوری به شعب مراجعه کنند یا از طریق وب‌سایت رسمی صندوق اقدام به سرمایه‌گذاری نمایند.
- اما در صندوق‌های قابل معامله (ETF)، تمام فرآیند به صورت آنلاین و از طریق کارگزاری‌های بورس انجام می‌شود. برای این منظور، داشتن کد بورسی و کد سجام ضروری است.
پس از پایان موفقیت‌آمیز دوره پذیره‌نویسی و تأمین حداقل سرمایه مورد نیاز، صندوق می‌تواند فعالیت رسمی خود را آغاز کند. در این مرحله، واحدهای سرمایه‌گذاری به پذیره‌نویسان تخصیص داده می‌شود و گواهی‌های سرمایه‌گذاری صادر می‌شود. در صورتی که صندوق از نوع ETF باشد، معاملات ثانویه واحدها نیز در بازار بورس آغاز می‌شود.
نکته مهم این است که اگر صندوق نتواند در دوره پذیره‌نویسی به حداقل سرمایه تعیین شده برسد، موظف است تمام وجوه دریافتی را به سرمایه‌گذاران بازگرداند. این موضوع نشان می‌دهد که سازمان بورس با نظارت دقیق بر فرآیند پذیره‌نویسی، از منافع سرمایه‌گذاران محافظت می‌کند.
صدور واحد سرمایه گذاری
پس از پایان دوره پذیره‌نویسی اولیه و آغاز رسمی فعالیت صندوق، سرمایه‌گذاران می‌توانند در هر زمان اقدام به خرید واحدهای جدید سرمایه‌گذاری کنند. به این فرآیند خرید، "صدور واحد سرمایه‌گذاری" گفته می‌شود که به نام شخص سرمایه‌گذار ثبت می‌شود.
نحوه محاسبه قیمت صدور:
قیمت صدور هر واحد سرمایه‌گذاری بر اساس ارزش روز خالص دارایی‌های صندوق (NAV) محاسبه می‌شود.
این ارزش به صورت روزانه و با در نظر گرفتن موارد زیر تعیین می‌شود:
- ارزش روز سهام و اوراق بهادار موجود در سبد صندوق
- سود نقدی دریافتی
- هزینه‌های مدیریت
- خدمات کارمزد صدور واحدها
قیمت صدور = [NAV × (1 + درصد کارمزد صدور)]
قیمت ابطال = NAV × (1 - درصد کارمزد ابطال)
NAV = (ارزش روز دارایی‌ها + مطالبات - بدهی‌ها) ÷ تعداد واحدهای منتشر شده
ابطال واحد سرمایه گذاری
ابطال واحد سرمایه‌گذاری به معنای فروش واحدهای سرمایه‌گذاری به صندوق و دریافت معادل ریالی آن است. این حق قانونی سرمایه‌گذار است که در هر زمان بتواند سرمایه خود را از صندوق خارج کند.
نکات مهم:
1. قیمت ابطال معمولاً کمتر از قیمت صدور است
2. در شرایط بحرانی بازار، صندوق می‌تواند ابطال را موقتاً متوقف کند
ضریب اعتباری صندوق های سرمایه گذاری
ضریب اعتباری یا تعدیل سهام، درصدی است که مشخص می‌کند کارگزاری‌های بورس تا چه میزان به مشتریان خود برای خرید سهام اعتبار می‌دهند. افزایش این ضریب باعث می‌شود سرمایه‌گذاران بتوانند با اعتبار بیشتری نسبت به خرید سهام اقدام کنند.
به‌صورت ساده، وقتی شما در بورس با استفاده از اعتبار کار می‌کنید (یعنی پول قرض می‌گیرید برای خرید بیشتر)، ارزش دارایی‌هایی که وثیقه می‌گذارید مهم است. این دارایی‌ها شامل سهام یا واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند.
مثلا ضریب اعتباری 30 درصد شده است یعنی اگر شما مثلاً 100 میلیون تومان از واحدهای صندوق اهرمی داشته باشید، تنها 30 میلیون تومان از آن به عنوان وثیقه معتبر شناخته می‌شود برای گرفتن اعتبار یا خرید اعتباری.اگر قبلاً این عدد بیشتر بود، و حالا کاهش یافته. در نتیجه استفاده از صندوق‌های اهرمی برای گرفتن اعتبار دیگر مثل قبل به‌صرفه نیست.