صندوق تضمین اصل سرمایه

 در  بازارهای مالی، بسیاری از سرمایه‌گذاران همواره با یک دوگانه‌ی مهم روبرو هستند: "امنیت سرمایه" در مقابل "کسب بازدهی جذاب". از یک سو، بیم از دست دادن اصل سرمایه در برابر نوسانات بازار، افراد را به سمت گزینه‌های کم‌ریسک اما با بازدهی محدود سوق می‌دهد؛ و از سوی دیگر، تمایل به بهره‌برداری از پتانسیل‌های رشد بازار سرمایه، آن‌ها را به سمت ابزارهای پرریسک‌تر می‌کشاند. در این میان، ابتکار جدیدی در بازار سرمایه ایران ظهور کرده است که پاسخی نوآورانه به این دغدغه می‌دهد: صندوق تضمین اصل سرمایه
 این مقاله به تشریح جامع و دقیق ماهیت، سازوکار، انواع، مزایا و نکات کلیدی سرمایه‌گذاری در صندوق‌های تضمین اصل سرمایه می‌پردازد تا شما را در اتخاذ تصمیمی آگاهانه یاری رساند. 

 صندوق تضمین اصل سرمایه چیست؟ پیوند امنیت و فرصت

 صندوق تضمین اصل سرمایه، نوعی نوین از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که با هدفی دوگانه طراحی شده:
حفظ و تضمین اصل مبلغ سرمایه‌گذاری در هر شرایطی و ایجاد فرصت برای کسب بازدهی مناسب از پتانسیل‌های بازار سهام. این صندوق‌ها را می‌توان پلی میان سرمایه‌گذاری‌های کاملاً محافظه‌کارانه (مانند سپرده‌های بانکی) و سرمایه‌گذاری‌های با ریسک بالاتر (مانند سرمایه‌گذاری مستقیم در سهام) دانست.

برخلاف صندوق‌های صرفاً درآمد ثابت که عموماً بازدهی مشخص و محدودی دارند، یا صندوق‌های سهامی که با نوسانات و ریسک بالاتری همراهند، صندوق‌های تضمین اصل سرمایه با اتخاذ یک رویکرد ترکیبی، سعی در متعادل‌سازی این دو فاکتور دارند. مدیران این صندوق‌ها با بهره‌گیری از استراتژی‌های پیچیده‌ی مدیریت دارایی، بخش قابل توجهی از سرمایه را در ابزارهای مالی کم‌ریسک مانند اوراق بهادار با درآمد ثابت (نظیر اوراق مشارکت، اوراق قرضه دولتی و سپرده‌های بانکی) سرمایه‌گذاری می‌کنند تا ستون فقرات امنیت سرمایه را تشکیل دهند.

همزمان، بخش دیگری از سرمایه به صورت پویا و فعال در سهام شرکت‌ها و سایر ابزارهای بازار سرمایه با پتانسیل رشد بالا تخصیص می‌یابد تا بازدهی جذابی را برای سرمایه‌گذاران به ارمغان آورد. در واقع، این صندوق‌ها نوعی **صندوق مختلط** محسوب می‌شوند که بر اساس مقررات، حداقل 30% و حداکثر 70% از دارایی‌های خود را در سهام و مابقی را در اوراق با درآمد ثابت و سایر ابزارهای مالی کم‌ریسک سرمایه‌گذاری می‌کنند.

این انعطاف‌پذیری در ترکیب دارایی‌ها، به مدیران صندوق این امکان را می‌دهد که با توجه به شرایط صعودی یا نزولی بازار، وزن هر یک از این دارایی‌ها را تغییر داده و بهترین عملکرد ممکن را کسب کنند. به عنوان مثال، در دوران رونق بازار، ممکن است سهم سهام افزایش یابد تا از رشد شاخص بهره‌مند شوند، و در دوران رکود یا نزول، تمرکز به سمت اوراق با درآمد ثابت منتقل شود تا امنیت سرمایه تضمین شود.

  سازوکارهای تضمین اصل سرمایه: از ضامن خارجی تا خودضمانتی درونی

از ضامن خارجی تا خودضمانتی درونی تضمین اصل سرمایه در این صندوق‌ها، کلید جذابیت آن‌ها است و این تضمین می‌تواند از طریق دو مدل اصلی صورت گیرد

 1. صندوق تضمین اصل سرمایه با رکن ضامن در این مدل، نهادی مستقل و دارای صلاحیت، که معمولاً یک شرکت سبدگردانی یا نهاد مالی بزرگ و مورد تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار است، نقش "ضامن" را ایفا می‌کند. این رکن ضامن، در قبال دریافت کارمزدی مشخص، متعهد می‌شود که در صورت کاهش ارزش واحدهای سرمایه‌گذاری (که ناشی از نوسانات بازار باشد)، اصل مبلغ سرمایه‌گذاری شده توسط سرمایه‌گذار را جبران کند.
 نحوه عملکرد: واحدهای این نوع صندوق‌ها اغلب به صورت "صدور و ابطالی" هستند. به این معنا که سرمایه‌گذاران واحدهای خود را مستقیماً از صندوق خریداری کرده (صدور) و در زمان نیاز، به صندوق می‌فروشند (ابطال). در صورت ابطال واحدها و زیان‌ده بودن صندوق، رکن ضامن مابه‌التفاوت ارزش واقعی واحدها تا اصل سرمایه را پرداخت می‌کند.

برای مثال، اگر شما مبلغی معادل 100 میلیون تومان در این صندوق سرمایه‌گذاری کرده باشید و ارزش آن به دلیل شرایط بازار به 90 میلیون تومان کاهش یابد، رکن ضامن متعهد است 10 میلیون تومان مابه‌التفاوت را پرداخت کرده و 100 میلیون تومان اولیه شما را تضمین کند. بدیهی است در صورت سودآوری، اصل سرمایه به همراه سود حاصله به شما بازگردانده می‌شود.

اهمیت ضامن: اعتبار و قدرت مالی رکن ضامن برای حفظ اعتماد سرمایه‌گذاران حیاتی است و سازمان بورس نظارت دقیقی بر صلاحیت آن‌ها دارد.

 2. صندوق تضمین اصل سرمایه با سازوکار اهرم و واحدهای ممتاز این مدل، رویکردی پیچیده‌تر و نوآورانه‌تر برای تضمین اصل سرمایه ارائه می‌دهد. در این ساختار، خبری از ضامن خارجی نیست و ضمانت از طریق خودِ سرمایه‌گذاران صندوق و تفکیک آن‌ها به دو دسته انجام می‌شود

 واحدهای عادی: این واحدها نیز به صورت "صدور و ابطالی" هستند و شامل قابلیت تضمین اصل سرمایه می‌باشند. این واحدها برای سرمایه‌گذارانی مناسب هستند که به دنبال امنیت مطلق اصل پول خود هستند.

واحدهای ممتاز (ETF): این واحدها از نوع صندوق‌های قابل معامله در بورس (Exchange Traded Fund - ETF) هستند و قابلیت خرید و فروش در تابلوی معاملات بورس را دارند. دارندگان واحدهای ممتاز، در ازای پذیرش ریسک بالاتر و عدم برخورداری از تضمین اصل سرمایه خود، نقش "ضامن" برای واحدهای عادی را ایفا می‌کنند. آن‌ها در صورت کاهش ارزش واحدهای عادی، متعهد به جبران زیان آن‌ها تا سقف اصل سرمایه اولیه می‌باشند. در مقابل، دارندگان واحدهای ممتاز در صورت سودآوری صندوق، درصدی از سود واحدهای عادی را به عنوان کارمزد ضمانت دریافت می‌کنند.

مکانیزم داخلی ضمانت: در این سیستم، سرمایه دارندگان واحدهای ممتاز به عنوان پشتوانه عمل می‌کند. اگر ارزش روز واحدهای عادی به کمتر از اصل سرمایه آن‌ها برسد، زیان از محل سرمایه واحدهای ممتاز جبران می‌شود. این سازوکار به صندوق اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به یک نهاد خارجی، امنیت اصل سرمایه را برای سرمایه‌گذاران ریسک‌گریزتر فراهم آورد و همزمان، سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیرتر (صاحبان واحدهای ممتاز) را با چشم‌انداز بازدهی بالاتر (در ازای پذیرش ریسک و دریافت کارمزد از واحدهای عادی) جذب کند.

شروع فعالیت: به دلیل ساختار دوگانه، ابتدا پذیره‌نویسی واحدهای ETF (ممتاز) انجام شده و پس از تأسیس صندوق ETF، واحدهای عادی (صدور و ابطالی) با پشتوانه واحدهای ممتاز، آغاز به فعالیت می‌کنند.

 مزایای کلیدی سرمایه‌گذاری در صندوق‌های تضمین اصل سرمایه

 سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، مزایای متعددی را برای طیف وسیعی از سرمایه‌گذاران به ارمغان می‌آورد:

 1. حفاظت کامل از اصل سرمایه: برجسته‌ترین مزیت این صندوق‌ها، اطمینان از عدم از دست دادن مبلغ اولیه سرمایه‌گذاری است. این ویژگی برای سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز یا کسانی که برای اولین بار وارد بازار سرمایه می‌شوند، بسیار جذاب است.
2. دسترسی به بازدهی بازار سرمایه با ریسک پایین: این صندوق‌ها فرصتی را فراهم می‌کنند تا حتی بدون پذیرش ریسک بالای مستقیم سهام، از پتانسیل رشد بازار بورس بهره‌مند شوید. این در حالی است که بازدهی آن‌ها عموماً از سپرده‌های بانکی و حتی بسیاری از صندوق‌های درآمد ثابت، بیشتر است.
3. مدیریت حرفه‌ای و پویا: تیم‌های متخصص و با تجربه، مدیریت دارایی‌های صندوق را بر عهده دارند. این مدیران با تحلیل مداوم بازار و تغییر ترکیب دارایی‌ها (سهام و اوراق با درآمد ثابت) به صورت فعال، به دنبال بهینه‌سازی بازدهی در کنار حفظ امنیت سرمایه هستند.
4. سهولت و دسترسی بالا: فرآیند خرید و فروش واحدهای این صندوق‌ها اغلب بسیار ساده و به صورت آنلاین از طریق کارگزاری‌های معتبر امکان‌پذیر است. این موضوع نیاز به دانش تخصصی یا صرف زمان زیاد برای تحلیل بازار را از بین می‌برد.
5. قابلیت نقدشوندگی مناسب: واحدهای صندوق‌های تضمین معمولاً از نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند، به این معنا که سرمایه‌گذاران می‌توانند به سرعت و با سهولت، سرمایه خود را به وجه نقد تبدیل کنند.
6. تنوع‌بخشی موثر به سبد دارایی: این صندوق‌ها می‌توانند به عنوان بخشی از یک سبد سرمایه‌گذاری متنوع، ریسک کلی سبد را کاهش داده و تعادل مناسبی میان بازدهی و امنیت ایجاد کنند.
7. شفافیت و نظارت سازمانی: تمامی صندوق‌های سرمایه‌گذاری تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند. اطلاعات عملکردی آن‌ها به صورت منظم منتشر می‌شود، که به افزایش شفافیت و اعتماد عمومی کمک می‌کند.
8. امکان سرمایه‌گذاری با حداقل سرمایه: برخلاف تصور رایج، سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها با مبالغ نسبتاً کم نیز امکان‌پذیر است، که این موضوع فرصت سرمایه‌گذاری را برای طیف وسیع‌تری از افراد فراهم می‌کند (مثلاً حداقل یک واحد یا حداقل مبلغی معادل $100,000$ تومان برای واحدهای ممتاز).

 چه زمانی بهترین فرصت برای سرمایه‌گذاری در صندوق تضمین است؟

 صندوق تضمین اصل سرمایه در شرایط خاص بازار و برای دسته‌ای از سرمایه‌گذاران، بهترین گزینه محسوب می‌شود

 برای سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز و تازه‌واردان: اگر تمایلی به پذیرش ریسک نوسانات بازار ندارید یا تجربه کافی در مدیریت سرمایه و ریسک در بازار بورس را ندارید، این صندوق‌ها بهترین نقطه شروع هستند.

در شرایط رکود یا ابهام بازار: هنگامی که پیش‌بینی روند آتی بازار دشوار است یا بازار در فاز رکودی قرار دارد، صندوق تضمین می‌تواند راهکاری هوشمندانه باشد. در این شرایط، حتی اگر بازار نزولی شود، اصل سرمایه شما حفظ می‌شود، و در صورت شروع روند صعودی، از رشد بازار بهره‌مند خواهید شد.

جهت تنوع‌بخشی و کاهش ریسک کلی سبد: حتی برای سرمایه‌گذاران با تجربه، قرار دادن بخشی از پرتفوی در این صندوق‌ها می‌تواند به کاهش ریسک کلی و ایجاد ثبات در بازدهی کمک کند.
برای اهداف میان‌مدت و بلندمدت: اگرچه سودآوری صندوق تضمین تضمین شده نیست، اما در بلندمدت، عملکرد آن معمولاً از بازدهی سپرده‌های بانکی فراتر می‌رود.

 بررسی دقیق کارمزدها و هزینه‌های صندوق تضمین اصل سرمایه

 مانند سایر نهادهای مالی، صندوق‌های تضمین اصل سرمایه نیز شامل کارمزدها و هزینه‌هایی هستند که شفافیت آن‌ها برای سرمایه‌گذار حائز اهمیت است

 1. کارمزد مدیریت ثابت: این کارمزد به صورت درصدی ثابت از میانگین ارزش دارایی‌های صندوق محاسبه می‌شود. معمولاً شامل دو بخش است:  حدود 1.5% از میانگین ارزش سهام موجود در سبد صندوق. حدود 0.3% از میانگین ارزش اوراق با درآمد ثابت و سپرده‌های بانکی.

 2. کارمزد عملکرد (مختص واحدهای ممتاز): این بخش از کارمزد، که به عنوان "کارمزد ضمانت" یا "سهم واحدهای ممتاز از سود واحدهای عادی" شناخته می‌شود، به صورت پلکانی و بر اساس میزان بازدهی صندوق (واحدهای عادی) تعیین می‌گردد. این کارمزد از سود مازاد بر آستانه مشخص، به دارندگان واحدهای ممتاز تعلق می‌گیرد که مسئولیت تضمین اصل سرمایه واحدهای عادی را بر عهده دارند.

 اگر بازدهی صندوق (واحدهای عادی) بین 0% تا 20% باشد، کارمزد ضمانت صفر است.
 اگر بازدهی صندوق بین 20% تا 30% باشد، کارمزد ضمانت معادل 10% از سود مازاد (یعنی سود بین 20% تا 30%) خواهد بود.
 اگر بازدهی صندوق بین 30% تا 40% باشد، کارمزد ضمانت معادل 20% از سود مازاد (یعنی سود بین 30% تا 40%) خواهد بود.
  اگر بازدهی صندوق بیش از 40% باشد، کارمزد ضمانت معادل 30% از سود مازاد (بالاتر از 40%) به واحدهای ممتاز اختصاص خواهد یافت.
 بسیار مهم است که سرمایه‌گذاران پیش از اقدام به سرمایه‌گذاری، امیدنامه و اساسنامه صندوق را به دقت مطالعه کرده تا از جزئیات این کارمزدها و سایر شرایط آگاهی کامل یابند.

مقایسه‌ای با سایر صندوق‌ها

 برای درک عمیق‌تر جایگاه صندوق تضمین اصل سرمایه، مقایسه‌ی آن با سایر انواع صندوق‌ها، به ویژه صندوق‌های اهرمی،  می پردازیم

مقایسه با صندوق‌های سهامی و درآمد ثابت:

صندوق سهامی: ریسک بالاتر، پتانسیل بازدهی بالاتر در بازار صعودی، عدم تضمین اصل سرمایه.
صندوق درآمد ثابت: ریسک بسیار پایین، بازدهی ثابت و مشخص (معمولاً نزدیک به نرخ بانکی)، عدم بهره‌مندی از پتانسیل بازار سهام.
صندوق تضمین اصل سرمایه: تلفیقی از این دو، با تضمین اصل سرمایه و پتانسیل بازدهی بالاتر از درآمد ثابت به واسطه سرمایه‌گذاری در سهام.
 تفاوت با صندوق‌های اهرمی (Leverage Funds)

 صندوق‌های اهرمی نیز دارای واحدهای عادی و ممتاز هستند، اما تفاوت‌های ماهیتی مهمی با صندوق‌های تضمین اصل سرمایه دارند

دامنه تضمین: در برخی صندوق‌های اهرمی، واحدهای ممتاز علاوه بر تضمین اصل سرمایه واحدهای عادی، سود سالانه مشخصی (مثلاً 20%) را نیز برای آن‌ها تضمین می‌کنند. در حالی که صندوق تضمین اصل سرمایه فقط اصل سرمایه را تضمین می‌کند و سقف بازدهی مشخصی برای واحدهای عادی ندارد (یعنی می‌تواند بازدهی بسیار بالاتری از 20% نیز داشته باشد).

 ترکیب دارایی‌ها: صندوق‌های اهرمی معمولاً سهم بیشتری از دارایی خود را به سهام اختصاص می‌دهند (مثلاً حداقل 70%) که به آن‌ها پتانسیل بازدهی بالاتری در بازار صعودی می‌دهد، اما ریسک بیشتری نیز برای واحدهای ممتاز به همراه دارد. صندوق‌های تضمین با سهم سهامی حداکثر 70% و حداقل 30%, دارای ریسک متوسط‌تری هستند.

ریسک و بازدهی واحدها: واحدهای ممتاز صندوق اهرم، به دلیل تعهدات بالاتر و ترکیب دارایی پرریسک‌تر، می‌توانند ریسک بیشتری را تجربه کنند اما پتانسیل بازدهی انفجاری‌تری در بازار گاوی دارند. در مقابل، واحدهای ممتاز صندوق تضمین، ریسک کمتری را به عهده می‌گیرند و سقف مشخصی (مثلاً 30%) برای دریافت سود از واحدهای عادی دارند. در نتیجه، واحدهای عادی صندوق تضمین، پتانسیل کسب سود بیشتری را نسبت به واحدهای عادی صندوق اهرمی در بازار صعودی (به دلیل عدم سقف بازدهی) خواهند داشت.

دوره انتظار برای تضمین: در برخی از صندوق‌های تضمین، برای برخورداری از قابلیت تضمین اصل سرمایه، ممکن است دوره انتظاری (مثلاً 3 ماه برای کاریزما و 6 ماه برای مفید) تعیین شده باشد که در این بازه، تضمین فعال نمی‌باشد.

 استراتژی‌های خرید و نگهداری: ورود پلکانی به صندوق‌های تضمین، به ویژه در نقاط حمایتی بازار، می‌تواند استراتژی مؤثری باشد. اما به طور کلی، صندوق‌های مختلط (که صندوق تضمین از نوع آن است) در بلندمدت ممکن است عملکردی هم‌تراز با کلیت بازار سهام نداشته باشند. بنابراین، مناسب بودن این صندوق برای "هولد بلندمدت" بستگی به اهداف و استراتژی خاص سرمایه‌گذار دارد.

 نکات حیاتی پیش از سرمایه‌گذاری

 با وجود تمامی مزایای ذکر شده، سرمایه‌گذاری آگاهانه نیازمند توجه به نکات زیر است

 مطالعه دقیق امیدنامه و اساسنامه: پیش از هرگونه سرمایه‌گذاری، مطالعه دقیق و کامل امیدنامه و اساسنامه صندوق ضروری است تا با تمامی جزئیات، ریسک‌ها، کارمزدها، و نحوه عملکرد صندوق آشنا شوید.

سود تضمین نیست، اصل سرمایه تضمین است: تأکید می‌شود که در هیچ کدام از صندوق‌های بورس ایران، سود سرمایه‌گذاری "تضمین" نمی‌شود. تضمین در این صندوق‌ها، صرفاً شامل "اصل سرمایه اولیه" شماست و میزان بازدهی می‌تواند متغیر باشد.

عدم محدودیت در سقف بازدهی: با وجود تضمین اصل سرمایه، هیچ سقفی برای میزان بازدهی صندوق تضمین اصل سرمایه وجود ندارد. در شرایط مناسب بازار، امکان کسب بازدهی قابل توجهی وجود دارد.