صندوق‌های سرمایه‌گذاری، همچون هر نهاد مالی تخصصی، دارای واژگان و اصطلاحات خاص خود هستند. آشنایی با این مفاهیم برای هر سرمایه‌گذاری که قصد ورود به این حوزه را دارد، ضروری است تا بتواند تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ کند. در ادامه به معرفی متداول‌ترین عبارات و اصطلاحات مربوط به صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌پردازیم
واحد سرمایه‌گذاری (Unit)
واحد سرمایه‌گذاری کوچک‌ترین جزء سرمایه در یک صندوق سرمایه‌گذاری است که نشان‌دهنده سهم مالکیت سرمایه‌گذار در دارایی‌های صندوق است. این واحد قابلیت صدور، ابطال یا خرید و فروش در بازار (در صورت قابل معامله بودن صندوق) را دارد.
برخلاف سهام شرکت‌ها که معمولاً دارای ارزش اسمی ثابتی هستند، واحد سرمایه‌گذاری صندوق‌ها فاقد ارزش اسمی ثابت بوده و ارزش آن متناسب با خالص دارایی‌های صندوق به‌صورت روزانه متغیر است. اگرچه در زمان پذیره‌نویسی اولیه، ارزش هر واحد در اساسنامه صندوق (معمولاً 10,000 یا 100,000 یا 1,000,000 ریال) تعیین می‌شود، اما ارزش واقعی آن پس از آغاز فعالیت صندوق بر اساس خالص ارزش دارایی‌ها (NAV) به‌صورت روزانه محاسبه و تغییر می‌کند.
حداقل سرمایه لازم برای ورود به هر صندوق در امیدنامه آن قید می‌گردد
در صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال معمولاً این حداقل معادل خرید یک واحد سرمایه‌گذاری است.
در صندوق‌های قابل معامله (ETF): این میزان تابع حداقل ارزش سفارش خرید در سامانه‌های آنلاین کارگزاری‌ها است.
واحد سرمایه‌گذاری ممتاز
این واحدها توسط مؤسس یا مؤسسان صندوق و پیش از آغاز دوره پذیره‌نویسی عمومی خریداری می‌شوند.
ویژگی‌های واحدهای ممتاز عبارتند از:
-
غیرقابل ابطال: برخلاف واحدهای عادی، امکان ابطال و بازپس‌گیری وجه آن‌ها از صندوق وجود ندارد.
- قابل انتقال به غیر: در صورت نیاز، دارندگان می‌توانند واحدهای خود را به شخص دیگری منتقل کنند (فروش).
-
حق رأی در مجامع: دارندگان واحدهای ممتاز از حق رأی در مجامع عمومی صندوق برخوردارند و نقش مدیریتی و نظارتی بر عملکرد صندوق دارند.
- تعداد واحدهای ممتاز در هر صندوق حداقل 1000 واحد و معادل یک پنجاهم کل واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق (در زمان تأسیس) تعیین می‌شود. برای مثال، اگر مجموع واحدهای یک صندوق 50,000 واحد باشد، حداقل 1,000 واحد آن ممتاز خواهد بود که توسط مؤسسان خریداری شده است.
واحد سرمایه‌گذاری عادی
این واحدها در طول دوره پذیره‌نویسی اولیه و پس از آن، توسط عموم سرمایه‌گذاران خریداری می‌شوند (صدور).
ویژگی‌های واحدهای عادی عبارتند از:
-
قابل ابطال: سرمایه‌گذار در صورت تمایل به خروج از صندوق، می‌تواند واحدهای خود را ابطال کرده و وجه آن را دریافت کند. در واقع، صندوق این واحدها را بازپس می‌گیرد و در صورت نیاز، برای سرمایه‌گذار جدید صادر می‌نماید.
-
غیرقابل انتقال به غیر: واحدهای عادی به‌صورت مستقیم بین سرمایه‌گذاران خرید و فروش نمی‌شوند؛ بلکه برای خروج از صندوق باید ابطال شوند.
- بدون حق رأی در مجامع: دارندگان واحدهای عادی، حق شرکت در مجامع عمومی صندوق و حق رأی ندارند.
پذیره‌نویسی
پذیره‌نویسی، نخستین گام و مرحله کلیدی برای آغاز به کار هر صندوق سرمایه‌گذاری است. این فرآیند تحت نظارت دقیق سازمان بورس و اوراق بهادار انجام می‌شود و هدف اصلی آن، جذب سرمایه اولیه لازم برای تشکیل و شروع فعالیت صندوق است.
پیش از آنکه واحدهای صندوق در بازار ثانویه قابل معامله شوند (در صندوق‌های ETF) یا صدور و ابطال آن‌ها آغاز گردد (در صندوق‌های صدور و ابطال محور)، اطلاعیه پذیره‌نویسی منتشر می‌شود. در این دوره، سرمایه‌گذاران با خرید واحدهای صندوق، سرمایه اولیه را تأمین می‌کنند. پس از اتمام موفقیت‌آمیز پذیره‌نویسی، صندوق رسماً فعالیت خود را در بازار سرمایه آغاز می‌کند.
شیوه پذیره‌نویسی صندوق‌ها بسته به نوع آن‌ها متفاوت است:
-
صندوق‌های مبتنی بر صدور و ابطال (غیرقابل معامله): معمولاً به صورت حضوری در شعب بانک‌ها یا کارگزاری‌های طرف قرارداد و یا به صورت آنلاین از طریق وب‌سایت رسمی صندوق امکان‌پذیر است.
-
صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF): این صندوق‌ها از طریق سامانه‌های معاملاتی آنلاین کارگزاری‌های بورس، دقیقاً مشابه خرید و فروش سهام و با استفاده از کد بورسی، پذیره‌نویسی می‌شوند.
صدور واحد سرمایه‌گذاری
پس از پایان دوره پذیره‌نویسی اولیه و آغاز به کار صندوق، فرآیند افزودن سرمایه و خرید واحدهای جدید در صندوق‌های صدور و ابطالی را “صدور واحد سرمایه‌گذاری” می‌نامند. در این فرآیند، متناسب با مبلغ واریزی سرمایه‌گذار، واحدهای جدیدی به نام او صادر و به پرتفوی او اضافه می‌شود. ارزش صدور واحدهای سرمایه‌گذاری بر مبنای خالص ارزش روز دارایی‌های هر واحد (NAV) در زمان صدور محاسبه می‌شود.
ابطال واحد سرمایه‌گذاری
هر زمان که سرمایه‌گذاران صندوق قصد خروج از صندوق و دریافت سرمایه خود را داشته باشند، می‌توانند درخواست ابطال کل یا بخشی از واحدهای سرمایه‌گذاری خود را ارائه دهند. با ابطال واحدها، معادل خالص ارزش روز دارایی‌های ابطال شده (پس از کسر کارمزدهای احتمالی و رعایت دوره‌های تسویه) به حساب سرمایه‌گذار واریز می‌گردد.