تعریف وجه تضمین در قراردادهای اختیار معامله
وجه تضمین در قراردادهای آپشن یک مفهوم مهم در دنیای معاملات مالی است. و مقدار مشخصی از سرمایه است که معامله‌گر باید در حساب خود نگه دارد تا ریسک‌های مربوط به موقعیت خود در قراردادهای آپشن را پوشش دهد. به عبارت دیگر، وجه تضمین یک نوع اطمینان مالی است که کارگزاران از معامله‌گران می‌خواهند تا از توانایی آنها برای انجام تعهداتشان مطمئن شود
اهمیت وجه تضمین در کاهش ریسک نکول بسیار زیاد است. نکول زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از طرفین قرارداد نتواند به تعهدات خود عمل کند. با وجود تضمین، این ریسک به حداقل می‌رسد، زیرا در صورت عدم توانایی معامله‌گر در انجام تعهداتش، کارگزار می‌تواند از این وجه برای جبران خسارات استفاده کند
در بازارهای مالی پیشرفته، مکانیسم وجه تضمین به شکل پیچیده‌تری اجرا میشود. در این بازارها، ارزش کل پرتفوی سرمایه‌گذاری شخص، شامل سهام و اوراق درآمد ثابت، با استفاده از روش‌های محاسباتی دقیق ارزیابی میشود. بر اساس این ارزیابی، به معامله‌گر اجازه داده میشود تا موقعیت فروش در قراردادهای آپشن بگیرد. این روش انعطاف‌پذیری بیشتری به معامله‌گران می‌دهد و امکان استفاده بهینه از دارایی‌های موجود را فراهم می‌کند
اما در بورس ایران، رویکرد متفاوتی اتخاذ شده است. به جای ارزیابی کل پرتفوی، زمانی که معامله‌گر قصد گرفتن موقعیت فروش در قراردادهای آپشن را دارد، مقدار مشخصی وجه نقد به عنوان وجه تضمین از حساب او بلوکه میشود. این وجه تا زمانی که معامله‌گر موقعیت باز فروش خود را حفظ کرده است، بلوکه باقی می‌ماند. این روش اگرچه ممکن است انعطاف‌پذیری کمتری داشته باشد، اما اطمینان بیشتری را برای کارگزار فراهم می‌کند
هدف اصلی از این مکانیسم، تضمین ایفای تعهدات توسط معامله‌گر است. با داشتن این وجه تضمین، کارگزار می‌تواند با اطمینان بیشتری عمل کند، زیرا می‌داند که در صورت بروز مشکل، منابعی برای جبران خسارات وجود دارد. این امر به نوبه خود به افزایش اعتماد در بازار کمک می‌کند
در نهایت، وجه تضمین در قراردادهای آپشن یک ابزار مدیریت ریسک ضروری است که به حفظ ثبات و اعتماد در بازارهای مالی کمک می‌کند. این مکانیسم، ضمن حفاظت از منافع همه طرفین درگیر در معاملات، به رشد و توسعه بازارهای مالی نیز کمک می‌کند
انواع وجه تضمین
وجه تضمین چند نوع است که در ادامه هر کدام را به صورت جامع توضیح می‌دهیم
وجه تضمین اولیه و نحوه محاسبه آن
وجه تضمین اولیه ( Initial Margin ) وجه نقدی است که در زمان اتخاد موقعیت فروش از فروشنده دریافت و بلوکه میشود. مراحل محاسبه مقدار این وجه در تصویر زیر توضیح داده شده‌اند
فرمول محاسبه وجه تضمین اولیه در معاملات آپشن
1
ضریب A (20 درصد) * قیمت پایانی دارایی پایه * اندازه قرارداد – مقدار در زیان بودن قرارداد
محاسبه مقدار در زیان بودن قرارداد اختیار خرید : L = |Min{St – K , 0 }| × Size
محاسبه مقدار در زیان بودن قرارداد اختیار فروش : L = |Min{ K – St , 0 }| × Size
2
ضریب B (10 درصد ) * قیمت اعمال قرارداد * اندازه قرارداد
3
گرد کردن وجه تضمین (ضریب گرد کردن 100000ریال)
ضریب گرد کردن × ( [( وجه تضمین )/( ضریب کردن گرد )] + 1)
در صورت کسر هر کدام از خروجی های محاسبه شده از مرحله 1 و 2 که بزرگتر باشند قرار می گیرد
4
خروجی مرحله 3 + قیمت فروش قرارداد × اندازه قرارداد
تغییرات اخیر:
- از 18 بهمن 1401، ضریب گرد کردن از 100,000 ریال به 10,000 ریال تغییر کرد.
- از 19 تیر 1402، ضرایب A و B برای قراردادهای اختیار معامله صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و اوراق با درآمد ثابت تغییر یافت.
وجه تضمین لازم و محاسبه آن
وجه تضمین لازم ( Required Margin ) مقدار وجه نقدی است که به طور روزانه متناسب با موقعیت های باز فروش در قراردادهای آپشن , بر اساس ضوابط وجه تضمین تعیین می شود و از جمع وجه تضمین اولیه با قیمت پایانی قرارداد در پایان هر روز معاملاتی بدست می اید.( وجه تضمین اولیه + (قیمت پایانی قرارداد * اندازه قرارداد) )
از طریق فرمول زیر نیز می توان وجه تضمین لازم را محاسبه کرد
فرمول محاسبه وجه تضمین لازم در معاملات آپشن
1
ضریب A (20 درصد) * قیمت پایانی دارایی پایه * اندازه قرارداد – مقدار در زیان بودن قرارداد
محاسبه مقدار در زیان بودن قرارداد اختیار خرید : L = |Min{St – K , 0 }| × Size
محاسبه مقدار در زیان بودن قرارداد اختیار فروش : L = |Min{ K – St , 0 }| × Size
2
ضریب B (10 درصد ) * قیمت اعمال قرارداد * اندازه قرارداد
3
گرد کردن وجه تضمین (ضریب گرد کردن 100000ریال)
ضریب گرد کردن × ( [( وجه تضمین )/( ضریب کردن گرد )] + 1)
در صورت کسر هر کدام از خروجی های محاسبه شده از مرحله 1 و 2 که بزرگتر باشند قرار می گیرد
4
خروجی مرحله 3 + قیمت پایانی قرارداد × اندازه قرارداد
تغییرات اخیر:
- از 18 بهمن 1401، ضریب گرد کردن از 100,000 ریال به 10,000 ریال تغییر کرد.
- از 19 تیر 1402، ضرایب A و B برای قراردادهای اختیار معامله صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و اوراق با درآمد ثابت تغییر یافت.
حداقل وجه تضمین
حداقل وجه تضمین (Minimum or Maintenance Margin) برابر با 70 درصد وجه تضمین لازم است. هنگامی که در پایان هر روز معاملاتی وجه تضمین لازم بر اساس قیمت پایانی قرارداد محاسبه میشود، 70 درصد آن به عنوان حداقل وجه تضمین در نظر گرفته میشود و اگر وجه تضمین اولیه بلوکه شده مشتری کمتر از این مقدار باشد، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین (Margin Call) میشود
وجه تضمین جبرانی
وجه تضمین جبرانی ( Variation Margin) وجه نقدی است که باید مشتری دریافت کننده اخطار افزایش وجه تضمین، به حساب خود نزد کارگزار واریز کند تا مقدار وجه تضمین او به سطح وجه تضمین لازم برسد و از حالت اخطار خارج شود
نکته : فروشنده اختیار خرید در صورت داشتن سهم پایه می تواند درخواست فریز یا بلوکه کردن سهم پایه را بدهد در این صورت کارگزاری با مسدود کردن حق فروش سهم پایه تمام وجه تضمین لازم جهت موقعیت فروش اختیار خرید ( حتی پرمیوم دریافتی ) را آزاد می کند
همچنین امکان وثیقه ی قرارداد خرید اختیار خرید در اجرای استراتژی اسپرد وجود دارد.در این صورت با وثیقه قراردادن موقعیت خرید وجه تضمین بلوکه شده برای موقعیت فروش ازاد می شود به شرطی که قرارداد خرید اختیار خرید دارای اعمال پایینتری نسبت به قرارداد فروش اختیار خرید داشته باشد و هر دو قرارداد دارای سر رسید یکسان باشند
بررسی وضعیت حساب مشتقه
با توجه به میزان موجودی حساب عملیاتی نسبت به وجه تضمین اولیه ، وضعیت حساب سه حالت می تواند داشته باشد
وضعیت عادی (Normal): در صورتی که دارنده موقعیت باز فروش، در پایان روز، به اندازه مبلغ وجه تضمین لازم در حساب خود داشته باشد، وضعیت حساب مشتقه او عادی نمایش داده میشود
وضعیت در خطر (At Risk): در صورتی که موجودی کمتر از وجه تضمین لازم و مساوی یا بیشتر از حداقل وجه تضمین باشد، وضعیت حساب مشتقه او در خطر نمایش داده میشود
وضعیت اخطار وجه تضمین (Margin Call): در صورتی که موجودی حساب کمتر از حداقل وجه تضمین باشد اخطاریه‌ای به منظور افزایش وجه تضمین مشتری تا سطح وجه تضمین لازم از طرف کارگزار برای مشتری ارسال میشود تا مقدار وجه تضمین جبرانی را به حساب واریز کند
در این حالت مشتری به اصطلاح کال مارجین می شود و از سوی کارگزار با وی تماس گرفته شده و مهلتی جهت خروج از این وضعیت داده می شود
بنابراین یکی از راه های زیر یا ترکیبی از دو راه پیش روی شخص است
الف . مانده حساب خود را افزایش دهد
ب . تعدادی و یا تمام موقعیت های باز فروش خود را ببندد
نکته : چنانچه طی مهلت اعلامی شخص اقدامی جهت خروج از وضعیت کال مارجین نکند طبق قانون کارگزار مجاز است به جای مشتری اقدام به درج سفارش جهت بستن موقعیت ها (حتی با قیمت های بالا و در ضرر) کند
نکته : جهت خروج از وضعیت کال مارجین افزایش موجودی به اندازه حداقل وجه تضمین یا رساندن به وضعیت at risk کفایت نمی کند و باید به وضعیت نرمال برسد
لازم به ذکر است که در وبسایت آپشن باز در قسمت
زنجیره قراردادها ، برای هر قرارداد مقدار وجه تضمین اولیه و حداقل وجه تضمین محاسبه و مطابق تصویر زیر نمایش داده می‌شوند