در موعد سررسید قرارداد اختیار معامله، دارنده موقعیت (خریدار آپشن) می‌تواند تصمیم به اعمال قرارداد بگیرد. دو روش اصلی برای تسویه قرارداد اعمال شده وجود دارد
- تسویه نقدی (Cash Settlement)
- تسویه فیزیکی (Physical Settlement)
تسویه نقدی یک روز قبل از تسویه فیزیکی انجام میشود و نتایج تسویه نقدی پیش از آغاز فرآیند تسویه فیزیکی اعلام می‌گردد. کاربر می‌تواند ابتدا در تسویه نقدی شرکت کند و در صورت عدم موفقیت یا تمایل، در فرآیند تسویه فیزیکی شرکت کند. لزومی به شرکت در تسویه نقدی نیست و میتوان مستقیماً برای تسویه فیزیکی اقدام کرد.
در این مقاله تمرکز ما بر روی تسویه نقدی می باشد و در مقاله ی بعدی مفصلا به تسویه فیزیکی می پردازیم
تسویه نقدی در قرادادهای اختیار معامله
تصور کنید در موعد سررسید یک قرارداد اختیار معامله هستید. لحظه‌ی موعود فرا رسیده و باید تصمیم بگیرید که آیا قرارداد خود را اعمال کنید یا خیر. اگر تصمیم به اعمال گرفتید، دو مسیر اصلی پیش روی شماست ، تسویه فیزیکی که منجر به نقل و انتقال خود دارایی پایه (مثل سهام) میشود، و تسویه نقدی که خبری از نقل و انتقال سهم نیست. این روش برای کسانی طراحی شده که می‌خواهند از تفاوت ارزش قرارداد خود در موعد سررسید بهره‌مند شوند، اما بنا به دلایلی (که در ادامه توضیح می‌دهیم) نمی‌خواهند یا نمی‌توانند خودِ سهم را مبادله کنند.
در تسویه نقدی، “صرفاً وجه بدهکار یا بستانکار مابین طرفین قرارداد رد و بدل میشود” این وجه، همان “ما به التفاوت قیمت اعمال و قیمت پایانی سهم در روز تسویه” است. به عبارت دیگر، به جای اینکه شما به عنوان خریدار اختیار خرید، سهم را با قیمت اعمال بخرید و سپس در بازار بفروشید و سود (یا زیان) خود را محقق کنید، یا به عنوان خریدار اختیار فروش، سهم را از بازار خریده و با قیمت اعمال بفروشید، اتاق پایاپای بورس این محاسبات را انجام می‌دهد و فقط نتیجه‌ی نهایی (سود یا زیان حاصل از این تفاوت قیمت) به صورت وجه نقد به حساب شما واریز یا از آن کسر میشود.
تسویه نقدی در چه زمانی مناسب است؟
1. نداشتن وجه نقد کافی برای تسویه فیزیکی (برای خریدار اختیار خرید)
فرض کنید شما خریدار اختیار خرید هستید و در زمان سررسید، قرارداد شما “در سود” (In-the-Money) قرار دارد. برای اینکه بتوانید از طریق تسویه فیزیکی از این سود بهره‌مند شوید، نیاز دارید مبلغی معادل (قیمت اعمال * تعداد سهام قرارداد * تعداد موقعیت‌ها) را برای خرید سهم در حساب کارگزاری خود داشته باشید. اگر این مبلغ در دسترس شما نیست یا نمی‌خواهید آن را برای خرید سهم اختصاص دهید، تسویه نقدی این امکان را فراهم میکند که بدون نیاز به تامین آن وجه ، صرفاً سود حاصل از افزایش قیمت سهم نسبت به قیمت اعمال را به صورت وجه نقد دریافت کنید. این روش به شما اجازه می‌دهد تا از سود قرارداد خود استفاده کنید بدون اینکه وارد فرآیند تسویه فیزیکی سهم شوید.
2. نداشتن سهم کافی برای تسویه فیزیکی (برای خریدار اختیار فروش)
مشابه حالت قبل، اگر شما خریدار اختیار فروش هستید و قرارداد شما در سود است (قیمت سهم پایین‌تر از قیمت اعمال آمده)، برای تسویه فیزیکی باید سهم را در بازار نقدی با قیمت پایین‌تر خریده و سپس طبق قرارداد آپشن، با قیمت اعمال بالاتر به فروشنده بفروشید. اگر سهم در پرتفوی خود ندارید و نمی‌خواهید برای انجام تسویه فیزیکی اقدام به خرید آن کنید، درخواست تسویه نقدی به شما امکان می‌دهد تا سود حاصل از کاهش قیمت سهم نسبت به قیمت اعمال را به صورت نقد دریافت کنید و از درگیری با فرآیند خرید و فروش فیزیکی سهم اجتناب نمایید.
نکته
اگرچه تسویه نقدی به عنوان یک گزینه برای خریدار جذاب به نظر می‌رسد،
اما به دلیل وابستگی به موافقت فروشنده(نیازمند موافقت طرف مقابل قرارداد، یعنی فروشنده است)، نمی‌توان به صورت قطعی بر روی آن
حساب باز کرد. در عمل، بخش عمده موقعیت‌های “در سود” که اعمال می‌شوند،
به سمت فرآیند تسویه فیزیکی هدایت می‌شوند، مگر اینکه فروشنده در ایفای
تعهد فیزیکی نکول کند که در این صورت تسویه نقدی اجباری با جریمه در روز سررسید اتفاق خواهد افتاد.
.
شرط حیاتی برای درخواست تسویه نقدی چیست ؟
اعمال به روش تسویه نقدی تنها برای قراردادهای اختیار معامله‌ای که از نظر وضعیت مالی در سود(In-the-Money) هستند ممکن خواهد بود.چرا؟ چون اگر قرارداد شما “در زیان” (Out-of-the-Money) باشد، اعمال آن (چه نقدی و چه فیزیکی) از نظر اقتصادی بی‌معنی است. به عنوان مثال، اگر اختیار خرید با قیمت اعمال 1000 تومان دارید و قیمت پایانی سهم 900 تومان است، اعمال آن (چه فیزیکی با خرید سهم به 1000 و فروش آن به 900، چه نقدی با دریافت ما به التفاوت که منفی است) فقط منجر به زیان بیشتر میشود و بهتر است قرارداد سوخت شود و فقط پرمیوم پرداختی را از دست بدهید. اگر قرارداد “بی‌تفاوت” (At-the-Money) باشد نیز اعمال آن معمولاً صرفه اقتصادی ندارد یا سود ناچیزی دارد با توجه به کارمزدها که ارزش اعمال ندارد. بنابراین، بورس فقط اجازه تسویه نقدی قراردادهای در سود را می‌دهد تا از اعمال بی‌مورد و زیان‌بار جلوگیری کند.
زمان درخواست تسویه نقدی
تسویه نقدی یک روز قبل از تسویه فیزیکی میباشد. این ترتیب زمانی اهمیت دارد.زیرا هنگامی که نتایج تسویه نقدی مشخص میشود و اگر قرارداد شما به صورت نقدی تسویه نشد، همچنان فرصت دارید تا در روز بعد برای تسویه فیزیکی آن اقدام کنید .
تسویه نقدی در پنل تدبیر
در موعد سر رسید قرارداد آپشن، دارنده موقعیت می‌تواند از منوی برنامه وارد صفحه تسویه اوراق مشتقه شود. از صفحه باز شده در تب درخواست تسویه نقدی اختیار با توجه به زمان نمایش داده شده در ستون "آخرین مهلت ثبت درخواست" کاربر می‌تواند با توجه به تعداد موقعیت‌های باز اقدام به ثبت درخواست خود نماید.
در این فرم امکان انتخاب وضعیت های مختلف برای تسویه نقدی به شرح زیر در نظر گرفته شده است
- موافقت با تسویه به کسر: با انتخاب این گزینه در صورتیکه بخشی از قرارداد شما قابل تسویه نقدی باشد شما موافقت خود را اعلام می نمایید. به عنوان مثال در صورتیکه اندازه قرار داد 1000 باشد تعداد سهم قابل تخصیص جهت تسویه نقدی 750 سهم باشد شما با توجه به تایید آیتم بالا،برای 750 سهم تسویه نقدی صورت خواهد گرفت و برای الباقی 250 سهم مانده ، فرآیند تسویه نقدی و فیزیکی انجام نمی شود و به عبارتی 250 سهم مانده سوخت می شود.
- اعمال حداکثری : با انتخاب این گزینه تمامی موقعیت های باز شما در نماد مربوطه در روز تسویه نقدی شرکت داده خواهد شد . برای مثال اگر 120 قرارداد داشته باشید با انتخاب این گزینه تمام 120 قرارداد (معادل 120 هزار سهم) در تسویه نقدی شرکت داده خواهند شد.
- تعداد درخواست برای تسویه : اگر گزینه اعمال حداکثری را انتخاب نکرده باشید، با وارد کردن عدد دلخواه در این فیلد، هر تعداد از موقعیت‌های خود که تمایل به تسویه نقدی دارید را وارد فرایند تسویه نقدی خواهید کرد.
- موافقت با اعمال در صورت کسری موقعیت : این امکان فقط در زمانی کاربرد دارد که کاربر قبلا فیلد تعداد درخواست برای تسویه را وارد کرده باشد و در زمان تسویه تعداد موقعیت های وی کمتر از تعداد درخواستی باشد. در این صورت با انتخاب این گزینه حداکثر تعداد موقعیت باز موجود در دارایی کاربر در تسویه نقدی شرکت داده میشود. مثلا در صورتیکه کاربر تعداد 20 موقعیت خرید قبلا داشته و درکادر مربوط به تعداد درخواست برای تسویه تعداد 10 موقعیت را وارد کرده باشد درصورتیکه تعداد موقعیت کاربر قبل از شروع تسویه تغییر کند مثلا تعداد موقعیت باز کاربر در روز تسویه به 9 موقعیت کاهش یافته باشد. در روز تسویه 9 موقعیت مانده ، جایگزین 10 موقعیت وارد شده قبلی میشود.
بعد از تکمیل اطلاعات داخل فرم میبایست بر روی "ثبت درخواست" کلیک نمایید.
با کلیک بر روی “ثبت درخواست تسویه نقدی” درخواست تسویه نقدی شما همراه با گزینه‌هایی که برای آن فعال کرده‌اید برای کارگزاری فرستاده شده و کارگزاری پس از چک کردن شروط لازم آن را برای اتاق پایاپای در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ارسال میکند.
با اعلام پایان یافتن زمان ثبت درخواست تسویه نقدی از سمت مدیریت فناوری بورس می بایست منتظر اعلام نتایج تسویه نقدی باشید پس از اعلام ، در ستون "تعداد موقعیت اعمال شده" تعداد موقعیت تخصیص یافته نمایش داده می شود و محاسبات مربوط به تسویه نیز بروز رسانی می گردد.
تسویه نقدی در پنل صحرا
در موعد سر رسید قرارداد آپشن دارنده موقعیت می تواند از منوی تعبیه شده در سمت راست برنامه، گزینه تسویه نقدی را انتخاب کند.از صفحه باز شده کاربر می تواند با توجه به تعداد موقعیت های باز اقدام به ثبت درخواست خود نماید.با انتخاب ثبت درخواست صفحه ای باز می شود که امکان انتخاب دو وضعیت جهت تسویه نقدی برای شما فراهم می شود
در این فرم امکان انتخاب وضعیت های مختلف برای تسویه نقدی به شرح زیر در نظر گرفته شده است
عمال حداکثری : با انتخاب این گزینه تمامی موقعیت های باز شما در نماد مربوطه در روز تسویه نقدی شرکت داده خواهد شد . برای مثال اگر 120 قرارداد داشته باشید با انتخاب این گزینه تمام 120 قرارداد (معادل 120 هزار سهم) در تسویه نقدی شرکت داده خواهند شد.
تعداد موقعیت های مورد نظر جهت تسویه : با انتخاب این گزینه می توانید هر میزان از تعداد موقعیت های خود که تمایل به تسویه نقدی دارید را وارد می نمایید.
بعد از تکمیل اطلاعات داخل فرم می بایست در بروی ثبت درخواست کلیک نمایید.
با کلیک بر روی "ثبت درخواست " درخواست تسویه نقدی شما همراه با گزینه‌هایی که برای آن فعال کرده‌اید برای کارگزاری فرستاده شده و کارگزاری پس از چک کردن شروط لازم آنرا برای اتاق پایاپای در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ارسال میکند.
با اعلام پایان یافتن زمان ثبت درخواست تسویه نقدی از سمت مدیریت فناوری بورس می بایست منتظر اعلام نتایج تسویه نقدی باشید.
پس از اعلام ، در قسمت گزارش ها بخش گزارش تسویه اختیار ها تعداد موقعیت تخصیص یافته نمایش داده می شود .
وضعیت نماد متوقف در زمان تسویه نقدی
اگر در زمان تسویه نقدی، دارایی پایه (سهم اصلی) متوقف باشد، جای نگرانی نیست. طبق مقررات (ماده 42 دستورالعمل معاملات قرارداد اختیار معامله)، تسویه نقدی بر اساس “آخرین قیمت مبنای دارایی پایه” قبل از توقف انجام خواهد شد.
تسویه نقدی در یک نگاه
|
| ویژگی |
شرح |
|
ماهیت
|
تبادل وجه نقد بر اساس مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت پایانی دارایی پایه،
بدون نقل و انتقال سهم.
|
|
زمان انجام
|
یک روز قبل از تسویه فیزیکی، در موعد سررسید.
|
|
شرط الزامی
|
قرارداد باید در وضعیت "در سود" (In-the-Money) باشد.
|
|
نحوه درخواست
|
از طریق پنل کاربری در بخش تسویه قراردادها، انتخاب گزینهٔ تسویه نقدی
(مثلاً اعمال حداکثری یا تعداد مشخص).
|
|
فرآیند پس از درخواست
|
ارسال به کارگزاری ← بررسی ← ارسال به اتاق پایاپای ← تطبیق خریداران و
فروشندگان موافق ← تخصیص موقعیت‌ها.
|
|
محاسبه مبلغ
|
بر اساس فرمول:
(مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت پایانی) × اندازه قرارداد × تعداد موقعیت تخصیص‌یافته.
|
|
کاربرد اصلی
|
وقتی دارندهٔ موقعیت وجه نقد یا سهم لازم برای تسویه فیزیکی را ندارد
اما می‌خواهد از قرارداد سود ببرد.
|
|
وضعیت نماد متوقف
|
تسویه بر اساس آخرین قیمت مبنای دارایی پایه انجام میشود.
|
|
ارتباط با فیزیکی
|
در صورت عدم انجام تسویه نقدی، امکان شرکت در فرآیند تسویه فیزیکی روز بعد نیز
برقرار است.
|
✨
تهیه و تنظیم: محیا حسین زاده